آبـشارهای گِـلی گـوبـان

نوع سواحل ايران بر اساس جنس، مورفولوژی شيب، مرحله سنی و تكاملی خطوط ساحلی ايران به دو صورت صخره ای و ماسه ای پلاژيك قابل تفكيك و طبقه بندی است.
كرانه های خليج فارس به خصوص حد فاصل بوشهر تا آبادان از نوع ماسه ای پلاژيك می باشند. در این مناطق وسعت جلگه زياد است و دريا از كوه فاصله می گيرد.
به واسطه ی پيشرفتگی آب دريا بر خشكی و سواحل در اثر جزرومد نوعی از شاخابه ایجاد می شود که خور نامیده می شوند. خورها ممكن است دارای اشكال مارپيچی، منشعب و تاج مانند باشند.
زمينهای طرفين خورها معمولا فوق العاده پست و كم شيب هستند و به همين دليل به هنگام خيزش امواج و مد آب در خليج قسمت زيادی از آنها در آب فرو رفته و بهنگام جزر خارج می شوند. این پدیده با گذشت زمان باعث رسوب‌گذاری و تغییر شکل اشکال خورها و زمینهای پیرامون آنها شده است.
شدت موج جزر و مد در داخل خور تابع شکل هندسی و طول و عمق خور است.

انواع خورها از نظر شكل هندسی:
۱- خور کوتاه؛ که خود به سه نوع تقسیم می شود:
الف) قیفی شکل
ب) مستطيل با عمق
ثابت
ج) مستطيل با عمق
متغير
۲- خور طویل که به سه نوع تقسیم می شود:
الف) قیفی شکل عمیق و کم عمق
ب) دریاچه ای
ج) مستطیلی
خورهای گوبان، گُواریَن، سنگی و سلیچ از نوع خورهای طویل مستطیلی و دریاچه ای شکل می باشد. بدین شکل که بخش ابتدایی آنها مستطی بوده و در بخش‌های انتهایی دریاچه ای می‌شوند که باعث تشکیل آبشارهای گلی شده‌اند.
این خورها در سی کیلومتری آبادان واقع شده اند که از یک سو به تالاب شادگان و از سوی دیگر به خلیج فارس ارتباط دارند.

خورهای طویل مستطیلی:

• كانالهای باریك و كم عمق با عرض وعمق نسبتا ثابت هستند.
• طبيعت كم عمق كانال، تشدید را تقویت می كند.
• میرایی اوليه در اين خورها رخ نمی‌دهد.
• در خورهای عميق و مستقيم خيلی طويل: اصطكاك مهم نيست، بنابراين انتقال موج به داخل خور بدون تاخير و استهلاك صورت می‌گيرد. در اين حالت موج بدون داشتن انعكاس، از رابطه موج پيش‌رونده تبعيت می‌كند.
• در خورهای عميق و مستقيم با طول متوسط: اصطكاك مهم نيست، بنابراين امواج به داخل خور منتقل شده و از انتهای آن منعكس می‌شود. اين پديده باعث ايجاد امواج ايستاده می‌گردد.
  در خورهای كم عمق و مستقيم با طول متوسط، انتقال موج به داخل خور با استهلاك همراه است. در صورت عدم استهلاك كامل، موج باقيمانده از انتهای خور منعكس می‌گردد. اصطكاك بستر باعث ايجاد اختلاف فاز می‌شود. ميزان فاز بين صفر درجه (بدون اصطكاك) و ۴۵ درجه (اصطكاك زياد) خواهد بود.
  خور طویل دریاچه ای:
• اينگونه درياچه ها توسط پهنه جزر و مدی كه بوسيله يك كانال نسبتا باریك به اقيانوس (كه به آن كانال جزر و مدی) گويند وصل است.
• عمق آب درياچه هميشه بیشتر از كانال است.
• در نزدیكی دهانه میرایی شدیدی دارند.

جزرو مدها بتدرج شکل سواحل را تغییر می‌دهند آنها با گذشت سالیان طولانی و قرنها ساحل خلیج فارس را شبیه به درختی با شاخه‌های فراوان نموده‌اند و بسان درختی در زمستان هستند که برگهایش را برای رویش دوباره در بهار به سردی زمستان سپرده و منتظر بیداری دیگری‌ست زمانی که از بالا به آن مینگریم تصاویر خارق العاده ای در سواحل خلیج فارس از آبادان تا هندیجان به چشم میخورد.
جزر و مد علاوه بر تغییر شکل ساحل باعث تعییر در فرهنگ، سبک زندگی و فعالیت مردم منطقه نیز می‌شود. معیشت و اشتغال بسیاری از ساحل نشینان وابسته به جز و مد بوده که این خود باعث شکل‌گیری نوعی فرهنگ و منظر فرهنگی در مناطق ساحلی خلیج فارس شده است.
ساکنان مناطق ساحلی در طول سده‌ها از جزر و مد به صورت‌های گوناگون در توسعه‌ی اقتصادی‌شان نظیر افزايش بازده ماهيگیری و افزايش سرعت دور شدن از ساحل برای آغاز سفرهای دريايی و يا بازگشت به ساحل بهره جسته‌اند.

در بخشهایی که دهانه و عرض خورها بیشتر می شود نوعی آبشار گلی ایجاد شده که حاصل هزاران سال جزر و مدهای کوچک و بزرگ، رانش زمین و رسوبات در خورهای سنگی، گوبان و سلیچ می‌باشند.
آبشارهای گلی و منحصر بفرد این منطقه گاها با ارتفاع دو تا سه متر هنگام جز پدیدار شده و هنگام مد پنهان می شوند. این پدیده‌های زیبا و منحصربفرد بخشی از جاذبه‌های ژئوتوریسم بوده که جزو گردشگری طبیعی منطقه محسوب می‌شوند.

جاذبه های گردشگری متناسب با ميزان جذابيت خود می‌توانند گردشگران را جلب كنند. در اين زمينه، ساختار جذاب اين پديده‌ها دارای اهميت است. سـاختار گردشگری يك مكان در برگيرنده عواملی است كه می‌تواند انگيزه‌ی بيشتری را برای تقاضای گردشگری آن مكان فراهم آورد.
بنابراین مناظر طبیعی بخودی خود دارای جذابیت هستند و جذابیت نهفته در ساختار مناظر طبیعی باعث جذب گردشگران زیادی می‌شود.
طبيعت گردی را مسافرتی بدون تخريب، پراكندگی و آلودگی منطقه‌های طبيعی؛ فعاليت خاص مطالعاتی و كاوشگرانه؛ و احساس لذت از منظره‌های طبيعی همچون: رودخانه‌ها، کوهها، عوارض زمین‌شناسی، گياهان وحشی، حيوانات و نيز ارزش‌های فرهنگی يك منطقه تعريف كرده‌اند.
گردشگری طبیعی (بوم گردشگری) به سه نوع اکوتوریسم (بازدید از قسمت های زنده محیط های طبیعی)، ژئوتوریسم (زمین گردشگری و بازدید از میراث طبیعی غیرجاندار) و آگروتوریسم (گردشگری کشاورزی و تعامل سازنده بين گردشگر و روستايیان) تقسیم می شود.
براسـاس بـرآورد سـازمان جهـانی جهـانگردی انتظار می‌رود تا يك دهه‌ی ديگر، شمار طبيعت‌گردان كه اكنون هفت درصد كل مسافران جهان را شامل می شود به بيش از بيست درصد برسد.
زمين گردشگری (ژئوتوریسم) کنشی‌ست که به ديدار انسان از پديده‌های زمينی و برخورداری عيافتن وی از نمودهای شگفت‌انگيز زمين‌شناسی و زمين ريخت‌شناسی می‌انجامد.
ژئوتوریسم به نوعی از گردشگری گفته می‌شود که دارای جاذبه‌های زمین‌شناسی و ژئومورفولوژیکی بوده و هویت جغرافیایی یک مکان را حفظ می‌کند. علاوه بر این شامل میراث فرهنگی و زیباشناسی مکان جغرافیایی نیز می‌باشد.
یکی از مناطق مستعد ایران در زمینه ژئوتوریسم سواحل خلیج فارس می‌باشد. پدیده‌های زمین‌شناسی ایجاد شده بر اثر جزر و مد در این سواحل مانند خورها و آبشارهای گلی بخشی از جاذبه های زمین گردشگری منحصر بفرد هستند که در صورت برنامه‌ریزی و ایجاد زیرساخت‌های لازم می‌توانند به مکانی جذاب برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شوند.
جاذبه‌ی گردشگری دیگری که در حوالی خورهای گوبان و گوارین وجود دارد و می‌توان با برنامه‌ریزی از این پتانسیل بهره جست؛ پرنده‌نگری می‌باشد. نمک‌زارها و آبگیرهای اطراف این خورها در زمستان و ماه‌های گرم بهار محلی برای لانه‌سازی و زادآوری پرندگانی همچون فلامینگو، حواصیل‌ها، سلیم‌ها، کفچه‌کوک می‌باشد.

تقویت زیرساخت‌های دسترسی، بهداشتی، ایمنی، خدماتی، زیست محیطی و همچنین ایجاد زیرساخت‌های تفریحی و اقامتی در مجاورت خورهای منشعب از خلیج فارس از جمله خورهای گوبان و سنگی، علاوه بر بهره‌مندی از حضور و جذب گردشگران به ژئوسایت این منطقه، باعث رونق شهر چوئبده و شهرستان آبادان شده و در ایجاد اشتغال پایدار در منطقه نقش مهمی ایفا می‌نماید.
بنابراین با مدیریت صحیح و کارآمد ژئوسایت گوبان و گوارین و جاذبه‌ی گردشگری آبشارهای گلی و محل تجمع و لانه‌گزینی انواع پرنده گان موجود در این محدوده و همچنین توان‌افزایی ساکنان بومی، ضمن بهره‌مندی از مزایا و منافع ژئوتوریسم مشخصه‌های کارآفرینی در میان ساکنان منطقه تقویت و توسعه داده می‌شود.

نجلا درخشانی؛ کارشناسی ارشد مرمت و احیاء بناها و بافتهای تاریخی
عکاس؛ عبدالخالق طاهری

منابع مطالعاتی:

• Ardalan, A. A. and Toorian, M. J. 2010. A new tidal model for the Persian Gulf and Oman Sea based on satellite altimetry and coastal tidal gauge observations. Journal of the Earth and Space Physics 36(3) 15-25.
• Boo, E (1990). Ecotourism: The Potentials and Pitfalls, Washington, DC World Wild Life Fund, No 3.
  Cartner, W .(2002), Tourism Development, VNB.
• اصغری سراسکانرود، صیاد. (۱۳۹۴)، ارزیابی تطبیقی توان گردشگری منطقه ای با تاکید بر ژئوتوریسم، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال پنجم، شماره ۱۷.
• رضواني، علی اصغر. (۱۳۸۰)، نقش اكوتوريسم در حفاظت محيط زيست، مجله محيط شناسي. شماره ۳۱.
• طاهری، عبدالخالق. (۱۳۹۶)، راهنمای پرنده نگری در خوزستان، نشر ماه و ما.
• قربانی، رسول و همکاران. (۱۳۸۹)، ژئوتوريسم: بهره گيری از جاذبه‌های ژئومورفولوژيكی و زمين‌شناختی دره‌های كوهستانی (نمونة موردی: دره سيمين در جنوب همدان)، نشریه مدرس علوم انسانی- برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره ۱۴، شماره ۴.
• قنواتی، عزت الله و همکاران. (۱۳۸۶)، آشكارسازی تغييرات ژئومورفولوژيك و كاربري اراضي خورموسی با استفاده از RS و GIS، نشريه زمينشناسی مهندسی,جلد ۲، شماره ٢.
• كرمی خانيكی، علی و ضیاییان، فاطمه. (۱۳۹۰)، تاثير عوامل هندسی بر جزرومد در خورهای طويل، نشريه مهندسی دريا، سال ۷، شماره ۴.
• مهرپویا، عباس و مروت، علی اصغر. (۱۳۹۰)، زمین گردشگری (ژئوتوريسم)شاه‌راهی ماندگار و پايدار به سوی زيبايي آرماني در زمين، فصلنامه علوم زمین، سال ۲۱، شماره ۸۱.
• مستند ” جذر و مد ” به کارگردانی حبیب علوانی