نویسنده: محبوبه خالق باقری
- تعریف اوقات فراغت:
چنانچه از گروهی از مردم که به‌شکل تصادفی برگزیده شده‌اند، بپرسیم که نظرتان درباره اوقات فراغت چیست پاسخ‌های متفاوتی می‌دهند. عده‌ای ممکن است بر این بارو باشند که اوقات فراغت
مدت زمانی است که پس از انجام کار یا انجام وظایف باقی می‌ماند. در فرهنگ عمید درباره تعریف اوقات فراغت چنین آمده است:
«فراغت در فارسی به معنی آسایش و آسودگی از کار و شغل است. آنچه مسلم است اوقات فراغت فقط زمان آزادشده از بار کار نیست بلکه فعالیتی غیراجباری است. فرد در این اوقات می‌خواهد که به
اشتغالی بپردازد که با کمال میل به آنها علاقه نشان می‌دهد خواه به‌منظور استراحت خواه برای ایجاد «تنوع» از دیدگاه الهی اوقات فراغت در كنار اوقات كار قرار دارد و فرصتی است كه باید از آن برای پاسخ دادن به حسن كمال‌جویی بهره برداری کرد.
- انواع اوقات فراغت:
جامعه شناسان، به لحاظ اهمیت و نقش اوقات فراغت در تکوین شخصیت افراد جامعه به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان، طبقه‌بندی‌های گوناگونی برای این موضوع انجام داده‌اند که از معروف‌ترین آنها چنین است:
فراغت بیمارگونه (بی‌برنامه): ایستادن سرکوچه یا سرگذر، شیوه‌های اصلی گذران فراغت بی‌برنامه است. نوع گذران فراغت، پی‌آمدهای ناخوشایند فردی و اجتماعی را در پی دارد.
فراغت انفعالی (غیرفعال): فرد در آن، پذیرنده محض است و او در این وضعیت، فقط دریافت‌کننده محرک‌های صوتی و تصویری است، نظیر گوش کردن به رادیو، تماشای تلویزیون، استفاده از اینترنت و بازی‌های رایانه‌ای. این نوع فراغت خود با اطلاعات بی‌شماری (چه مثبت و چه منفی) روبه‌رو میشود و فرد را گیرنده صرف دانش و نه عامل به آن بار می‌آورد. در نتیجه، اراده و نوآوری مخاطبان از آنان گرفته میشود.
فراغت فعال: در این نوع فراغت فرد برای فعالیت های فردی و اجتماعی تحرک، پویایی و حضور فعال و اثرگذار دارد. چنین فرآیندی، زمینه مساعدی را برای رشد شخصیتی و بلوغ اجتماعی و نیز شکوفایی استعدادهای او فراهم می‌آورد. این نوع فراغت، نقطه مقابل فراغت انفعالی است که به منزله نوعی کارگاه آموزشی متنوع است که شخص در آن ضمن نقش‌آفرینی، جنبه‌های مختلف وجودی خود را کشف و به‌عنوان یک «شهروند مطلوب» شناخته می شود.
- اقسام کارکردهای اوقات فراغت:
اجتماعی – روانی – فرهنگی
کارکرد اجتماعی :
اوقات فراغت سهم عمده ای در اجتماعی کردن مطلوب فرد دارد فرد از دوران کودکی تا جوانی و بزرگسالی در اوقات فراغت خود از طریق رسانه ها و آموزشگاهها به طور متفاوت اجتماعی می شود.
کارکرد روانی :
فراغت نقش مهمی در جبران کمبودهای عاطفی و روانی دارد چون به فرد امکان ابراز یا شناساندن چیزی را می دهد که در خانه یا مدرسه امکان طرح آن را نداشته است.
کارکرد فرهنگی :
در بسیاری موارد دیده میشود که افراد ابتکارات و نوآوری هایی در فراغت خود به وجود می آورند که در ایام دیگر امکان آن وجود ندارد.
اندیشمندان، كاركردهای گوناگونی برای اوقات فراغت قائل شده‌اند اما وجوه مشترك دیدگاه‌های این اندیشمندان دست‌کم شامل مواردی ازجمله: استراحت، تجدید قوا و تمدد اعصاب، تفریح و سرگرمی،
كسب معلومات و شكوفایی استعدادها میشود. بنابراین برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت مانع از گسترش بزهكاری شده و در شكل توسعه‌یافته می‌تواند افراد جامعه را مسئولیت‌پذیر، جامعه‌پذیر و مشاركت‌جو به بار آورد. كاركردهای اوقات فراغت به شرط فارغ بودن از اجبار و وظایف اجتماعی، نداشتن هدف سودجویانه، احساس رضایت مندی، انتخاب به نحو آزاد و دلخواه، نداشتن هدف سیاسی یا عقیدتی، محقق میشود.
- مولفه های اوقات فراغت:
برخی از مولفه های اوقات فراغت به قرار زیر می باشد؛
۱- فلسفه اوقات فراغت، ارتباطی منطقی با فلسفه زندگی دارد و در حقیقت زیر مجموعه و تابعی از آن است.
۲- فلسفه اوقات فراغت، با اوقات رسمی زندگی فرد نیز ارتباط دارد. با این توضیح که چنانچه فرد بتواند از اوقات رسمی خویش به خوبی استفاده کند، قادر بر استفاده مطلوب از اوقات فراغتش خواهد بود.
۳- در فرهنگ و اندیشه اسلامی، اوقات فراغت با بیهودگی و معطلی و روزمرگی، سر سازگاری ندارد، بلکه فراغت، فرصت مجددی برای تلاش و کوشش بی پایان زندگی است.
۴- ارتباط منطقی فلسفه اوقات فراغت با هدف خلقت، ضرورت تدوین یک فلسفه ارضاء کننده زندگی را مشخص می سازد. و چنین بینشی نسبت به زندگی، روح رضایت را در آدمی، پرورش می دهد. اوقات فراغت مطلوب، آثار و پیامد هایی در زندگی انسان دارد.
- مکاتبی که از دیدگاه جامعه شناختی به فراغت پرداخته اند:
دیدگاه کنش ( عمل ) اوقات فراغت به عنوان آزادی
دیدگاه ساختار گرا اوقات فراغت به عنوان ابزار (کنترل )
دیدگاه مکتب فرانکفورت
دیدگاه جنسیتی اوقات فراغت
دیدگاه سبک زندگی در اوقات فراغت
از نظر دیدگاه ساختارگرا عملکرد اوقات فراغت بر جامعه و تاریخ تمرکز دارد و تمرکز اساسی آن بر ساختا اجتماعی است این دیدگاه بر جمعی بودن فعالیتهای اوقات فراغت ، رشد شخصی ، آسایش و غیره تاکید دارد . زمینه ها و مبادی اصولی و قید و بندهایی را که بر اشکال اوقات فراغت اعمال می شود به طور برجسته نشان می دهد.
- رسانه های ارتباط جمعی که در گذران اوقات فراغت موثر هستند:
روزنامه – رادیو – تلویزیون – کتاب – اینترنت – شبکه های اجتماعی ( فیس بوک – وایبر – تلگرام – تانگو – اینستاگرام و … )
تلویزیون وسیله سرگرمی اوقات فراغت و از پر طرفدار ترین رسانه ها در جلب بسیاری به خود است.
رادیو نیز قابلیتهای بسیاری داراست به خصوص به دلیل حمل و نقل و ارزان بودن آن مورد استفاده همگان قرار می گیرد.
کتاب امروزه نقش آموزشی و فراغتی و جنبه های سرگرمی و فراغتی دارد.
روزنامه کارکرد اصلی آن بیشتر آگاه سازی از طریق ارائه اخبار و تفاسیر است.
اینترنت و شبکه های اجتماعی نقش مهمی در اوقات فراغت مردم جامعه دارند فضای مجازی در مقابل فضای واقعی قرار گرفته است که فضای دوم نیز نامیده می شود.
- راه کار و نتیجه گیری:
با بررسي وضعيت اوقات فراغت به‌عنوان از مؤلفه‌های مهم سبک زندگی در جامعه به آن اشاره كرده‌اند كه محققان طي مطالعات مختلف، مي‌توان نتيجه گرفت كه اول، خانواده در برآورده ساختن نيازهاي فراغتي بيشترين سهم را ايفا مي‌كند و برخي از آداب و رسوم و سنت‌هاي مذهبي و ملي خانواده‌هاي ايراني در شكل‌گيری اوقات فراغت نقش تعيين‌كننده‌ای دارند، دوم، در ميان اشكال مختلف گذران اوقات فراغت، بيشترين سهم مربوط به فعاليتهايی است كه فرد در وضعيت منفعل و اثرپذير قرار دارد و پرداختن به فعاليتهايي كه حضور فعال فرد را مي‌طلبد، با استقبال كمتري همراه است، سوم، بيشترين رويكرد به‌سمت فعاليتهايي است كه به لحاظ اقتصادي، هزينه‌بر نيستند و تحقق آنها نياز به هيچ‌گونه تسهيلاتي ندارد. چهارم، الگوي فراغتي به‌ويژه در بين جوانان، در حال تغيير است و نقش ابزارهاي و فناوری‌های مدرن نظير بازيهاي رايانه‌اي و اينترنت به‌شكل گسترده‌اي در حال افزايش است.
- سیاست‌ها و خط مشی‌های پیشنهادی:
در این بخش می‌توان به موارد زیر اشاره و توجه کرد.
– گسترش مشاركت بخش غیردولتی در زمینه اوقات فراغت مردم، جامعه از طریق بسیج امكانات و جلب مشاركتهای مردمی؛
– ایجاد فضا و عزم و اراده ملی در سطح جامعه در جهت اهتمام به اوقات فراغت افراد جامعه؛
– گسترش مداخله و مشاركت جوانان؛
– مشاركت همه جانبه‌ی سازمانها و نهادهای فعال در حوزه اوقات فراغت بهینه سازی امكانات موجود افزایش زیرساختهای سیاحتی و گردشگری؛
– گسترش فضاهای فراغتی و لحاظ کردن نیازهای فراغتی افراد جامعه؛
– حمایت صنعت بیمه از صنعت اوقات فراغت توسعه كمی و كیفی برنامه‌های فراغتی از طریق ارتقا و اصلاح نگرش جامعه؛
– روزآمد كردن محتوای برنامه‌های فراغتی و استفاده بهینه از شبكه‌های اطلاعاتی و ارتباطی؛
– توجه به اصل انعطاف‌پذیری، اصلاح‌پذیری و تحقق‌پذیری در برنامه‌های اوقات فراغت افراد.
- برنامه‌ها و اقدامات پیشنهادی:
– اصلاح نگرش و فرهنگ‌سازی در این زمینه؛
– تقویت نقش خانواده و نهادهای مدنی و همچنین بخش خصوصی در برنامه‌های فراغتی؛
– بهینه‌سازی زیرساختهای فراغتی؛
– توسعه كمی و كیفی برنامه‌های فراغتی؛
– توانمندسازی ساختارهای اجرایی مرتبط با اوقات فراغت افراد جامعه.
هر گونه کپی‌برداری از این مقاله، با ذکر نام منبع و مؤلف آن بلامانع است. copyright©
