مقدمه
تاکسی یک وسیله حمل و نقل عمومی است که برای حمل یک یا تعداد اندکی مسافر به کار می‌رود. تاکسی معمولاً یک خودروی دارای مجوز برای حمل و نقل افراد است که با با رنگ متمایز یا یک نشان بر بالای آن مشخص می‌شود.
تاکسی از وسایل نقلیه کرایه‌ای به حساب می‌آید که بیشتر برای مسافرت‌های کوتاه و درون‌شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در ایران تاکسی‌ها به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. سهمیه بنزین تاکسی‌های با مجوز، متفاوت و بیشتر از اتومبیل‌های شخصی است:
• تاکسی‌های عمومی
• تاکسی ویژه
• تاکسی زنان
• تاکسی ون
• تاکسی گردشگری
• مسافربرهای شخصی
• تاکسی‌های خصوصی:
این تاکسی‌ها که بیشتر با نام آژانس یا تاکسی تلفنی شناخته می‌شوند در شهرهای بزرگ بیشتر در سطح یک منطقه خاص فعالیت می‌کنند و اداره‌شان با شرکت‌های خصوصی (آژانس‌های تلفنی) است. این تاکسی‌ها به صورت کرایه‌ای و با درخواست تلفنی فعالیت می‌کنند و گاه برای مشتریان دائمی خود شماره عضویت تهیه می‌کنند. این تاکسی‌ها در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۴۸ در تهران راه اندازی شدند.
• تاکسی بی‌سیم:
این نوع تاکسی که ابتدا در تهران توسط شرکت تعاونی تاکسیرانی تهران راه اندازی گردید در حدود نیم قرن است که به خدمات رسانی درون و برون‌شهری در ۳ شیفت شبانه‌روزی مشغول به کار است.
در اواخر دوره قاجار مهم‌ترین وسیله حمل‌ونقل درون‌شهری بودند و با بهایی ارزان مسافران را جابه‌جا می‌کردند. اتومبیل‌های کرایه شخصی نیز با نام «کرایه‌کش» از اوایل دوره پهلوی آرام‌آرام در سطح شهر به گونه محدود به این چرخه وارد شدند و بخشی از کار جابه‌جایی مسافران را در شهر برعهده گرفتند. فعالیت این اتومبیل‌ها را آغازگر فعالیت تاکسی‌ها در پایتخت ایران به سال‌های نخست سده چهاردهم خورشیدی به شمار می‌توان آورد. بهره‌گیری از اتومبیل‌های کرایه در آغاز به ثروتمندان ساکن تهران منحصر می‌شد و بعدها در اواخر دوره پهلوی اول رواجی فراوان یافت.
آگهی‌ها و اعلان‌هایی در این زمینه برای جذب مسافر در روزنامه‌ها و دیگر نشریات آن روزگار انتشار می‌یافت که در آنها هم‌زمان با تعیین زمان حرکت، میزان آبونمان مسافران نیز اعلام می‌شد. برای نمونه یک اعلان با نام «اتومبیل از تهران به شمیران» در کتاب «٢٣٠ سال تبلیغات بازرگانی در مطبوعات فارسی‌زبان» تالیف محسن میرزایی برمی‌خوریم که یک راننده اتومبیل کرایه با نام «ماشاءالله پدر ثاني» در روزنامه اطلاعات به تاریخ ١٠ شهریور ١٣١٧ منتشر کرده است و به روشنی این پدیده را بیان می‌دارد
«براي رفاه حال اشخاصي كه در زمستان در شميران اقامت دارند اينجانب از اول مهر ماه ١٣١٧ تا ١٥ خرداد ١٣١٨ اتومبيلي را كه همه روزه ساعت هفت و نيم صبح از ميدان تجريش بتهران حركت و ساعت هفت بعد از ظهر از خيابان باب همايون بشميران حركت ميكند قبول مسافر نموده اشخاصيكه مايل به اشتراك باشند ميتوانند تا ٢٠ شهريور ١٣١٧ به دفتر الكتريكي امپراژ واقع در خيابان ناصر خسرو و گاراژ مركزي رشت نمره تلفن ٧٢٢٧ از ساعت ١٠ تا ١٢ صبح باينجانب مراجعه نموده و ترتيب بهاء آبونمان را كه براي اياب و ذهاب ١٢٠ ريال است بگذارند شرايط در برگ‌هاي مخصوص ذكر شده است.»
تا پیش از سال ۱۳۲۴ تعدادی از اتومبیل‌های شخصی به عنوان کرایه در خیابان‌های تهران مسافر جابجا می‌کردند، اما درشکه‌ها نیز همچنان جایگاه خود را حفظ کرده بودند. در سال ۱۳۲۵ شرکتی به نام تاکسی ب.ب با ۱۰ دستگاه اتومبیل فیات شروع به کار کرد و مسافران را در تهران به مقصد می‌رساند. این تاکسی‌ها همانند آژانس‌های امروزی فقط مسافران را به صورت تک‌‌سرنشین یا خانوادگی جابجا می‌کردند. از آنجا که این تاکسی‌ها مورد استقبال مردم قرار گرفتند، پس از چند ماه شرکت تعداد خودروهای خود را به ۵۰ دستگاه رساند.
اشرف‌الملوک، ملقب به فخرالدوله، نهمین دختر مظفرالدین شاه قاجار بنیانگذار سیستم تاکسیرانی در ایران است. وی با بهره‌گیری از ارثیه پدری و مدیریت خود، به یکی از ثروتمندترین زنان ایران تبدیل شد و اولین کسی بود که در ایران به فکر ترویج فرهنگ استفاده از تاکسی افتاد. اولین تاکسی در ایران در سال ۱۳۲۶ توسط او وارد تهران قدیم شد.
وی با خرید ۱۰۰ دستگاه تاکسی و سپردن آنها به ۱۰۰ شوفر به تاسیس سازمانی مستقل به نام تاکسیرانی تهران روی آورد.
انواع خودروهای تاکسی در آن دوران بسیار متنوع بود. از سال ۱۳۴۷ به بعد، کم‌کم تمامی اتومبیل‌ها به یک مدل خاص یعنی پیکان تبدیل شدند. بعدها در دهه ۷۰، این خودروها به رنو ۲۱ و سپس هیوندا تبدیل و امروز نیز سمند و پراید جایگزین آنها شده‌اند.
تاریخچه تاکسی های خصوصی در کلانشهر اهواز
آژانس اهواز تاکسی اولین تاکسی سرویس اهواز وخوزستان می باشد که توسط مرحوم شیخ حاتم فراتصه، حدودأ درسال ۱۳۶۲ تاسیس گردید و فعالیت خود را با خودروهای بلیزر- شورت،کاپریس، ایمپالا بنز و تعداد کمی خودروهای پیکان شروع نمود.
در آن زمان ارتباط مسافرین با تاکسی سرویس از طریق یك خط تلفن پنج رقمی (۲۱۰۱۲) و یا به صورت درخواست حضوری انجام می گردید و فقط افراد مشخصی از تاکسی سرویس استفاده می کردند که بیشتر جنبه تشریفاتی داشت. بعد از فوت مرحوم شیح حاتم فراتصه مدیریت تاکسی سرویس توسط فرزندان ایشان تا این لحظه ادامه دارد.
شروع وافتتاح طرح پرداخت الکترونیکی برای اولین بار در اهواز واستان خوزستان ، به پاس احترام به آن مرحوم بزرگوار ،از تاکسی سرویس اهواز تاکسی با حضور نمایندگان شرکت الکترونیک تجارت پارسیان افتتاح گردید.
تاریخچه تاکسی های اینترنتی
تاریخچه تاکسی‌های اینترنتی به سال ۲۰۰۹ باز می‌گردد؛ در سال ۲۰۰۹ شخصی با نام گرت کمپ برای رفت و آمد خود و دوستانش راننده‌ای استخدام کرده بود که برای او هزینه‌ای ۸۰۰ دلاری در نظر گرفته بود، وی برای کاهش هزینه رفت و آمدش به این فکر افتاد که اگر این هزینه بین سایر مسافرین تقسیم شود، باعث کاهش چشمگیری هزینه سفر هر شخص خواهد شد و به این ترتیب وی اولین استارت‌آپ مربوط به تاکسی اینترنتی در جهان را تاسیس کرد. لازم به ذکر است که اوبر یک سرویس هم سفری آنلاین در جهان محسوب می‌شود که تنها خدمات خود را به تاکسی گیرنده ارائه نمی‌دهد و ممکن است اگر فردی دیگر در مسیر تاکسی گیرنده وجود داشته باشد، همراه او سوار تاکسی شود تا هزینه سفر کاهش پیدا کند. چند سالی است که در کشور ما نیز تاکسی‌های اینترنتی شروع به فعالیت کرده‌اند و توانسته‌اند در بین مردم از بیش از پیش رواج پیدا کنند، از جمله :
• تاکسی اینترنتی آی تاکسی پلاس
• تاکسی اینترنتی اسنپ
• تاکسی اینترنتی تپسی
• تاکسی اینترنتی دینگ
• تاکسی اینترنتی کارپینو
• تاکسی اینترنتی ماکسیم
مزایایایی که برای استفاده از تاکسی‌های هوشمند بر می شمارند:
• امکان دسترسی به اتومبیل در هر زمان و مکان
• قیمت‌های پایین‌تر از آژانس و جابجایی مقرون‌به‌صرفه
• دیگر نیازی به پرداخت نقدی نیست
• دقیقا می‌دانید که خودرو چه زمانی به شما می‌رسد و می‌توانید زمان رسیدن خود به مقصد را تخمین بزنید
• کیفیت سفر نسبت به تاکسی‌های معمولی بالاتر است
• شما با یک شرکت طرف هستید و نه یک راننده، بنابراین می‌توانید توقع بیشتری داشته باشید
• عموما رانندگان خوش‌برخوردترند
اما از معایب بارز و قابل توجه که می تواند به شدت امنیت مسافر را به خطر بیندازد، عدم احراز سلامتی ( روحی و جسمی) کامل راننده در لحظه انجام ماموریت خویش است، از معایب دیگر آن می توان به انتشار و یا احتمال سوء استفاده از شماره های تماس شخصی افراد از سوی رانندگان نیز اشاره کرد، در صورتی که این امر در مقایسه با تاکسی های خصوصی کاملا متفاوت است.
پس از گذشت زمان قابل توجهی از خدمات این نوع از تاکسی های اینترنتی برخی از تاکسی های خصوصی (آژانس ها و تاکسی سرویس ها) توانسته اند با کمترین کاهش تغییرات در- نرخ کرایه – در برابر تاکسی های اینترنتی و حرکت به سوی تغییرات نوین و اصلاحات جدی جهت حفظ رفاه حال مسافران، افزایش امنیت، سرعت عملکرد و شیوه خدمات دهی مدرن ضمن حفظ یک رقابت سالم همگام با تغییرات جدید، به روز شدن خدمات خود را در دستور کار قرار دهند.
از نکات قابل ملاحظه در حوزه امنیت مسافر، این است که ارائه کنندگان تاکسی های اینترنتی جهت به استخدام گرفتن راننده فرایند ثبت نام فوری و ارائه سریع سرویس جهت پذیرش مسافر را در دستور کار خود قرار داده اند، در صورتی که بازه زمانی مشخصی نیاز است تا سوء پیشینه راننده استعلام گردد.
امکان اخذ سرویس توسط شخصی و سوار شدن شخصی دیگر با عنوان مسافری با هویت دیگر از جمله اموری ست که می تواند برای راننده این گونه موسسات ایجاد خطر کند.
در بحث دقت و سرعت می توان ایرادات جدی قطع نت، عدم امکان صرفه جویی زمان و سوخت توسط راننده و نیز پیدا کردن محل دقیق مسافر و یا کنسل کردن های سریع سفر توسط مسافران را از مهم ترین ایرادات تاکسی های اینترنتی دانست.
امروزه تاکسی سرویس ها علی الخصوص تاکسی سرویس های کلانشهر اهواز، همگام با تغییرات جدید خود را با فضای مدرن و تکنولوژی روز مطابقت داده اند و نسبت به فضای اجتماعی حاکم خدمات خود را به روز کرده اند، اما آن چیزی که مدیران آژانس ها نسبت به آن به شدت گِله مند اند عدم توجه لازم به حجم پتانسیل بالای اشتغال زایی این نوع موسسات خصوصی ست کما این که به طور طبیعی در هر موسسه خصوصی ۳ منشی، معمولا یک مدیر داخلی و تعداد قابل توجهی راننده، خصوصا رانندگان سنتی وجود دارد که نمی توان از آن ها غافل بود.
لذا حمایت پروپاقرص دولت از مشاغل جدید می بایست به گونه ای باشد که تغییرات جدید حجم وسیعی از بیکاری را بر تن خسته این جامعه تحمیل نکند.
عارف بنی طرفی، کارشناس ارشد حقوق
رئیس اتحادیه صنف موسسات اتومبیل کرایه کلانشهر اهواز
منابع مورد استفاده :
- مقاله ای پنج هزار راننده تاکسی گردشگری آموزش می‌بینند. خبرگزاری مهر، ۱۹ تیر ۱۳۸۷. بازدید پنجشنبه، ۳ مرداد ۱۳۸۷
- حافظه شفاهی عمومی
- نگاهی به سیر تکاملی تاکسی در ایران، تجارت نیوز، الهام میر محمدی
- مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی؛ مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی
بسار عالی بود. از زحمات جناب آقای بنی طرفی تشکرمیکنم. چراکه با درایت و مدیریت ایشان پیکهای موتوری در اهواز به ساماندهی بهتری دست یافتند.
باتشکر. پیک موتوری گودرزی