نویسنده: نجلا درخشانی و سجاد پاکگهر
به گزارش شط پرس و به نقل از سایت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان:
شورای بین المللی موزه ها “ایکوم” در یازدهمین مجمع عمومی خود (ژوئن ۱۹۷۴ م.) در کپنهاک اهداف موزه را این گونه بیان میکند: “موزه مؤسسه‌ای است غیرمادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت میکند.”
بر این اساس یکی از اهداف موزه‌ها تحقیق در مورد شواهد و قرائن برجای مانده از انسان‌های پیشین و محیط زیست آنان و گردآوری و حفظ وایجاد ارتباط بین این آثار بویژه به نمایش گذاشتن آنها به‌منظور بررسی و بهره‌وری معنوی است.
نقش موزه‌ها در این هدف، کاملاً آموزشی و علمی در نظر گرفته شده است که در این حالت می‌تواند در توسعه جامعه نقش ارزنده‌ای داشته باشد. همچنین از گشوده بودن درهای آن بروی مردم گفته شده، که این مورد تاکید بر این مهم است که باید به هر روشی مراجعه به موزه را برای مخاطبین و پژوهشگران فراهم نمود، اکنون که تکنولوژی پیشرفت کرده، می‌توان از هر جای کره زمین به موزه‌ها سفر کرد و استفاده نمود لذا باید زیرساختهای چنین موزه‌هایی بر اساس تکنولوژی های روز فراهم شود تا امکان بازدید از دور و نزدیک برای همگان فراهم شود.
موزه‌های امروزی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بر پایه یک سناریو و طرح از پیش تعیین شده شکل می‌گیرند که هدف اصلی آنها پاسخ به نیازهای کنونی جامعه و سوالهای مخاطبین می‌باشد و بر عکس موزهای اولیه صرفا مختص به نمایش اشیا تاریخی نیستند. این روش باعث ایجاد ارتباط دوسویه بین بازدیدکننده و کارکنان و محتویات موزه شده و در واقع بخشی از سناریو، هدف و ایده‌های پویایی موزه را خود مخاطب با ارتباط صحیح برعهده می‌گیرد.
در دنیای مدرن امروز چگونگی حفاظت و معرفی میراث مادی و معنوی در قالب موزه اهمیت بالایی دارد. اینکه به چه روشی این معرفی صورت پذیرد تا در دسترس همگان قرار گیرد موضوع بسیار مهمی در موزه‌ها می‌باشد. استفاده از تکنولوژی روز دنیا و دنیای مجازی و الکترونیک می‌تواند به این امر مهم کمک شایانی نماید. کشورهای پیشرفته برای توسعه گردشگری در زمینه‌های مختلف، تلاش می‌کنند تا خود را با تکنولوژی روز همگام سازند. امروزه استفاده از انواع اپلیکیشن‌ها و برنامه‌های مجازی با در دسترس بودن موبایل و شبکه‌ی اینترنت برای همه امری آسان و امکان پذیر می‌باشد. لذا لازم است یک برنامه‌ی کلی بصورت دو زبانه برای تمامی موزه‌های ایران طراحی شود و در دسترس همگان قرار گیرد. با این روش در کنار بازدید حضوری می‌توان در مواقعی که کشور دچار بحرانی پیش بینی نشده مانند ویروس کرونا می‌شود، همه گردشگران و مخاطبین علاقمند به موزه ها بتوانند براحتی تمامی اطلاعات خود را بصورت مجازی کسب نموده و با موزه ارتباط برقرار نمایند. همچنین این برنامه‌ها در زمانی که شرایط اقلیمی موقعیت جغرافیایی مکان قرار گیری موزه امکان بازدید را برای گردشگران سخت میکند، می‌توانند پاسخگوی نیاز تمامی مخاطبین چه ایرانی و چه غیر ایرانی بوده و در مقابل موزه نیست بحال خود رها نمی‌شود.
این روش می‌تواند علاوه بر جلوگیری از قطع ارتباط دو سویه‌ی موزه و مخاطب و رضایت گردشگران، باعث جلوگیری از اتلاف وقت و کمک فراوان به پژوهشگران برای دستیابی سریع به اطلاعات خواهد شد.
رشد و توسعه گردشگری فرهنگی – تاریخی و معرفی میراث فرهنگی هر منطقه یکی از مزایای الکترونیک‌سازی موزه‌ها خواهد بود.
واقعیت مجازی از دو کلمه «واقعی» و «مجازی» تشکیل شده که به بیان ساده، واقعیت مجازی با استفاده از فناوری شبیه‌سازی شده تجربه‌ای واقعی یا به طور دقیق‌تر، تجربه‌ای که نزدیک به واقعیت است را برای افراد در یک فضای مصنوعی رقم می‌زند و حواس پنجگانه او را با یک یا چند موضوع درگیر میکند. این تجربه منجر به تعامل فرد با یک فضای مصنوعی می‌شود که در موزه‌ها بخوبی می‌توان از این حالت برای جذب مخاطب هم در بخش بازدید و هم در بخش آموزش، استفاده نمود. یک واقعیت شبیه‌سازی شده در موزه‌ها، در واقع یک دنیای مصنوعی است که کاربر می‌تواند با کمک کامپیوتر، موبایل و تجهیزات فنی جانبی آنها، خود را در آن محیط قرار دهد و بخوبی از طریق سناریو از پیش تعیین شده با موزه و بخشهای مختلف آن ارتباط حسی و ادراکی برقرار نماید.
موزه نقش‌های اجتماعی متعددی را ایفا نموده است، از قبیل ارائه بازتابی از قدرت دولت یا مذهب ارائه میدان گسترده‌ای در جهت پژوهش دانشگاهیان و محققین منفرد، ارائه تصویری از علائق متنوع قشرهای فرهیخته جامعه، ارائه نمادی از ثروت و پایگاه اجتماعی گردآورنده‌ها و ارائه یک بنیاد فرهنگی در تجلیل از یک شهر یا کشور. (ماریوبوتا Mario Botta)
اغلب موزه‌هایی که در فاصله سالهای ۱۸۰۰ تا ۱۹۵۰م. بوجود آمدند درون بناهای موجود تاریخی جا داده شدند: از جمله لوور در پاریس، آرمیتاژ در لنینگراد، اوفیتزی در فلورانس، پرادو در مادرید و …
نکته درخور توجه در این بناها این است که مجموعه‌هایی که در آنها گردآوری و به معرض نمایش گذارده می‌شوند، بایستی با حالت بنا تناسب و مطابقت داشته باشد. (ایکوم؛ شورای بین المللی موزه‌ها)
هر موزه می‌تواند نقش یک رسانه را بازی کرده و علاوه بر انتقال تاریخ و هویت در فرهنگ‌سازی نیز موثر باشد.
موزه‌ها به تناسب سناریو و اشیا دربرگیرنده می‌توانند در هر مناسبت حامل یک پیام اجتماعی و فرهنگی به جامعه بوده و بدین ترتیب مخاطبان متفاوتی را با خود همراه سازند زیرا هر مخاطب پیام دریافتی را با احساس و اداراکات خود تحلیل کرده و نتایج و پیامهای متنوعی به محیط خود منتقل میکند.
دو رکن اصلی در سناریو موزه‌ها اول مخاطب و دوم نیازهای اوست تا بتواند ارتباط خوبی با جامعه برقرار نماید زیرا موزه‌ها علاوه بر نمایش اثار خود باعث بیدار کردن روح خلاق مخاطب و ایده‌سازی در او می‌شوند.
فرایند آموختن فقط مختص مدرسه و دانشگاه نمی شود، موزه‌ها هم وسیله‌ای برای آموزش و تجسم گذشته برای انسان‌های حال و آینده هستند.
موزه‌های پویا تمام امکانات خود را صرف آموزش و فرهنگ‌سازی کرده و همواره بهترین ارتباط را با مخاطبین خود بر قرار می‌کنند.
اکثر موزه‌ها تا بحال برنامه محور، مخاطب محور و شی محور بوده‌اند اما با ورود ویروس کرونا و تغییر و تحولات فراوانی که در جهان ایجاد کرد، نیازمند موزه‌هایی مخاطب محور بر پایه امکانات دیجیتال بوده که بتوان حس موزه‌ها را از طریق رسانه‌های مجازی منتقل نمود.
لازم است چشم‌اندازی جدید با توجه به شرایط فعلی برای موزه‌های موجود و در دست احداث درنظر گرفت که تمام جوانب حتی اقلیم و موقعیت قرارگیری آنرا مورد توجه قرار داد.
با ورود موزه‌ها به دنیای دیجیتال، مشکل عدم استفاده از موزه‌ها در فصل‌هایی که شرایط آب و هوایی منطقه قرارگیری موزه، امکان بازدید را به مخاطبین نمی‌داد، نیز فراهم خواهد شد.
آیا در منطقه آزاد اروند با وجود فرصتها و پتانسیلهای مختلف گردشگری ضرورت وجود موزه‌های مجازی احساس نمی‌شود؟
وجود موزه مجازی در کنار بازدید حضوری، علاوه بر جذب مخاطب علاقمند، باعث آشنایی تمام دنیا با نام منطقه آزاد نیز خواهد شد که این امر در جذب سرمایه‌گذار به منطقه تاثیر بسزایی دارد.
منطقه آزاد اروند (آبادان و خرمشهر) به‌دلیل داشتن هوایی گرم و مرطوب در حدود پنج ماه از سال امکان حضور گردشگران و مسافران را با سختی مواجه میکند. لذا در صورت مجازی نمودن موزه ها گردشگران می‌توانند در ماه‌های گرم سال نیز از موزه‌ها استفاده نمایند، بنابراین باید از فرصت تکنولوژی‌های روز برای معرفی جاذبه‌های منطقه در هر زمان و حالتی استفاده نمود.
بناهای باقی مانده از جنگ در خرمشهر که اکثرا به‌صورت متروکه و خالی رها شده‌اند، پتانسیل مناسبی برای ایجاد موزه‌های متنوع مجازی و حضوری (غیر مجازی) می‌باشد. ایجاد موزه‌های مختلف باعث جذب گردشگر بیشتر و ایجاد اشتغال پایدار برای جامعه بومی خواهد بود.
ساختمان قدیم بندر و کشتیرانی خرمشهر که سال گذشته در آثار ملی دفاع مقدس خرمشهر نیز ثبت شده، یکی از بناهای مناسب برای ایجاد موزه در منطقه می‌باشد.
بهترین موضوع برای احیا و باززنده سازی ساختمان قدیم بندر به‌دلیل موقعیت قرارگیری و پیشینه‌ی تبادلات تجاری شهرستان خرمشهر و آبادان (منطقه آزاد اروند)؛ موزه‌ی دریا و تاریخ دریا نوردی می‌باشد.
ضرورت ایجاد موزه دریا در بندر خرمشهر:
ارتباط‌های نخستین میان مراکز جمعیت در تمدن‌های باستانی عموماً از راه رودخانه‌های آن سرزمین و در واقعا از طریق سفرهای آبی و دریایی انجام می‌شده است. آسانی ارتباط از طریق راه‌های آبی نسبت به راه‌های زمینی موجب شد که در مراحل اولیه‌ی تمدن بشری در این مرز پیدایش راه‌های خشکی و راه‌سازی جاده ای کمی دیرتر انجام پذیرد. بازرگانی‌های نخستین، ابتدا میان قبایل نزدیک به هم و سپس بگونه‌ی دادوستد بین مردمان قبایل متفاوت و دور از هم از طریق رودخانه‌ها نیازهای اولیه ارتباطی و باربری را تأمین می‌کرده است.
رودخانه‌های اروندرود (دجله) و فرات دو مجرای اصلی ارتباط در میان‌رودان را تشکیل می‌داده‌اند و همواره وسیله تبادلات تجاری و فرهنگی در بین‌النهرین بوده‌اند. در فرهنگ ایران فن و دانش دریانوردی و کشتی سازی بسیار غنی و پربار می‌باشد به همین دلیل مهارتهای ساخت لنج و کشتی به‌عنوان هفتمین اثر ناملموس از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو بثبت رسیده است.
آبهای خلیج فارس و دریای عمان و رودخانه‌های واقع در جنوب ایران از سالیان خیلی دور صحنه دریانوردی اقوام مختلف در تمدن ایران بوده است، به‌طوری‌که به گفته هرودوت: فنیقیان که از نخستین اقوام دریانورد جهان بشمار رفته‌اند، از خلیج فارس برخاسته‌اند. کهن‌ترین سند دریانوردی ایرانیان به‌صورت مهری مشتمل بر یک کشتی و سرنشینان آن، در چغامیش خوزستان بدست آمده است که مربوط به شش هزار سال پیش از میلاد مسیح می‌باشد. این مساله مهم خود دلیلی محکم برای برپا کردن موزهای با این محتوا در نزدیکی خلیج فارس می‌باشد که در آن به معرفی تمام جوانب دریانوردی و لوازمات آن پرداخته شود.
انسان از آغاز افرینش در طول تاریخ بر اساس نیاز خود از دریا و وسایل دریانوردی استفاده می کرده است. اکنون نیز با پیشرفت تکنولوژی همچنان از این صنعت جهت جابجایی و حمل کالا و بار بهره می گیرد. پویایی صنعت گلافی (لنج و کشتی‌سازی) و دریانوردی از هزاران سال پیش تاکنون یکی از ضروریات معرفی این صنعت برای کمک به تاب‌آوری و انتقال آن به نسل آتی می‌باشد و از فراموش شدن این صنعت ارزشمند و باستانی جلوگیری خواهد نمود.
در این راستا وجود بندر خرمشهر در خوزستان و در کنار اروندرود؛ یکی از شاخه‌های ارتباطی خلیج فارس و استفاده از این بندر در سالیان سال جهت مبادله کالاهای مختلف و حمل بار از ایران به کشورهای حاشیه خلیج فارس و بالعکس، با توجه به اسناد تاریخی بدست آمده، در ضرورت ایجاد موزه دریا و دریانوردی در این شهر نقش مهمی را ایفا میکند.
سخن پایانی:
از مهمترین عوامل موثر در پیشرفت یک جامعه، آموزش افراد آن جامعه از راه‌های گوناگون می‌باشد. با آموزش انسان توانمند می‌شود و در این توانمندی‌های رشد یافته است که تخصص شکل می‌گیرد. این تخصص در رشد و خلاقیت انسان و همچنین افزایش بهره‌وری، کیفیت و کمیت مطلوب در فرایند ایجاد موزه‌ها و تدوین سناریو و برنامه محتوایی برای آنها، سهم بسزایی خواهد داشت. موزه به‌عنوان یک مرز فرهنگی و آموزشی جهت ارتقاء علم و دانش مردم جامعه در خصوص موضوع و محتوای موجود خواهد بود.
امید که شاهد برپایی موزه‌های متنوع در اینده‌ای نزدیک در منطقه آزاد اروند باشیم. زیرا که این خلا در زیرساختهای ایجاد گردشگری پایدار در منطقه با توجه به وجود جاذبه ها متنوع و پتانسیلهای موجود در منطقه، احساس شده و برای رشد و توسعه‌ی این صنعت ارزآور و بدون دود امری ضروری تلقی می‌شود.
عوامل مؤثر در انتخاب مکان استقرار موزه عبارتند از:
۱) عوامل فیزیکی:
– مجاورت با کاربری های فرهنگی و صنعتی
– عدم مزاحمت برای کاربری های همجوار
– دسترسی مناسب از تمام نقاط شهر
– دسترسی مناسب به پارکینگ و معابر بدون مشکل ترافیکی
– نزدیکی به امکانات شهری
– ایمنی و امنیت
– سکوت
– ارتباط باساحل اروندرود و دید مناسب و مستقیم نسبت به رودخانه
– امکان توسعه
– وجود پایانه مسافربری بین‌المللی دریایی و جاده اهواز – خرمشهر در مجاورت آن
– هماهنگی مکان قرارگیری موزه با محتوای در نظر گرفته شده برای موزه
– دید و منظر مناسب
۲ ) عوامل زیرساختی:
– تأسیسات و تجهیزات شهری موجود در محوطه بندر
– ایجاد ارتباط آبی با موزه جنگ خرمشهر به کمک تاکسی آبی برای بازدیدکنندگان
۳ )عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی:
– پویایی اقتصاد منطقه از طریق رونق و توسعه صنعت توریسم و ایجاد اشتغال پایدار
– خوشنام بودن محل در ذهن جمعی جامعه و حس تعلق خاطر شهروندان به این بنا
– پایداری بنا در هشت سال دفاع مقدس و نشانه ها و خاطرات نهفته در آن
– وجود آثار و نشانه های جنگ بر روی بنا
نجلا درخشانی؛ کارشناسی ارشد مرمت و احیاء بناها و بافت‌های تاریخی
سجاد پاکگهر؛ مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان خرمشهر
۱۸ می (مصادف با ۲۸ اردیبهشت) روز جهانی موزه گرامی باد.
موضوع تعیین شده از طرف ایکوم (شورای بین المللی موزه‌ها) برای روز جهانی موزه سال ۲۰۲۱ :
آینده موزه ها: بازیابی و باز اندیشی (تجسم دوباره)
International Museum Day 2021 – “The Future of Museums: Recover and Reimagine”
هر گونه کپی‌برداری از این مطلب، با ذکر نام منبع و مؤلف آن بلامانع است. copyright©
