نویسنده: نجلا درخشانی، سجاد پاکگهر
وقتی تاریخ ایران را در سده‌های گذشته بررسی می‌کنیم، نقش برخی از کشورها در بروز آسیب های انسانی و گاه تجزیه‌ی بخش‌هایی از کشور کاملاً نمایان بوده و حتی در عصر حاضر نیز با انجام اقدامات ایذایی به دنبال برهم زدن آرامش و ثبات این سرزمین هستند و این مهم به دلیل دور شدن از اهداف استعماری خود در این کشور بوده است.
جدا نمودن بخش‌هایی از ایران، برداشت‌های ظالمانه از نفت ایران و توطئه برای جلوگیری از ملی شدن صنعت نفت، تحمیل قراردادهای ننگین مختلف و تلاش برای مستعمره کردن ایران و ستیز با انقلاب اسلامی بخشی از اقدامات و خباثت‌های آن کشورها می‌باشد. کشورهایی که چشم دیدن استقلال و پیشرفت ایران را ندارند.
آگاهی از تاریخ و سیر اقدامات کشورهایی که همیشه رویکرد استعمارگرایانه دارند، می‌تواند چراغ راهی برای بسیاری از اقدامات در عصر حاضر و روشنگری برای نسل آتی باشد.
یکی از حوادث تلخ تاریخ ایران حمله انگلیس از جنوب و شوروی از شمال به سرزمینمان در جنگ جهانی دوم می‌باشد. قحطی و گسترش بیماری‌های واگیردار و از بین رفتن تعداد زیادی از هموطنانمان، بخشی از آسیب‌های وارده به این سرزمین در آن دوران می‌باشد.
در این میان بودند انسان‌هایی که در راستای حفظ این خاک جانانه مبارزه کردند. غلامعلی بایندر فرمانده نیروی دریایی و همرزمانش جز این دسته افراد بودند که تا اخرین نفس عللی‌رغم دریافت دستور عدم هرگونه مقاومت از رضا شاه (حاکم وقت)، در مقابل کشور استعمارگر، جنگیدند و جان خود را نثار حفاظت از این خاک کردند.
رژیم پهلوی در جریان جنگ جهانی دوم اعلام بی‌طرفی می‌کند اما در مقابله با تجاوز انگلیسی‌ها در شهریور ۱۳۲۰ ه.ش. به فرمانده نیروی دریایی خود؛ یعنی غلامعلی بایندر دستور می‌دهد که حق هیچ‌گونه مقاومتی ندارد. دریابان بایندر پیام را دریافت می‌کند اما اطاعت نکرده و راه خودش را در حفاظت از وطن پیش می‌گیرد.
فرمانده نیروی دریایی که در خرمشهر مستقر بود خودش را نماینده تمام ایران و نماینده تمام این خاک می‌داند. او همراه با نیروهای داوطلبش که اطاعت امر فرمانده دلاورشان را در حفاظت از خاک وطن، مقدم بر نظر رضاشاه می‌دانستند، مقابل نیروهای متجاوز انگلیسی صف می‌کشد و با آنها می‌جنگد.
شهید بایندر در ساعت ۴ بامداد سوم شهریور ۱۳۲۰ه.ش. ، با شنیدن صدای انفجار، با سرعت از منزل خارج و با استفاده از قایق موتوری و زیر آتش مسلسل نیروهای مهاجم انگلیسی، خود را به مقر فرماندهی رسانده و پس از صدور دستورات لازم به افسران ستاد و فرمانده‌هان، به تلگراف‌خانه رفته و گزارش وقایع و هجوم نیروهای انگلیسی را به تهران و اهواز مخابره می‌کند. آنگاه با حضور در قرارگاه گردان مرزی، عده‌ای را مامور مقاومت در برابر مهاجمین کرده و خود که مسلح به یک قبضه تفنگ برنو بود به اتفاق سروان ولی‌الله مکری‌نژاد که معاون فرمانده گردان یکم هنگ ۸ توپخانه بوده با اتومبیل و از آبادان و راه خشکی عازم خرمشهر شد، تا ستاد فرماندهی عملیات را در منطقه‌ی حفار (که از لحاظ نظامی موقعیت مناسبی داشت و بیش از ۲ قبضه توپ ۱۰۵م.م و گروهی سرباز در آنجا مستقر بودند) تشکیل دهد. اما چند دقیقه بعد از حرکت، با نیروهای موتوریزه مهاجمین انگلیسی مواجه و در حین مقاومت و جنگ و گریز با آنان در شرایطی که تلاش می‌کردند تا با استفاده از پستی و بلندی‌های منطقه، خود را به نهر چاسبی برسانند با رگبار مسلسل متجاوزان انگلیسی در حوالی پاسگاهی نزدیک بی‌سیم خرمشهر در سوم شهریور ۱۳۲۰ ه.ش. به شهادت رسیدند. بر اساس اسناد موجود و با توجه به اینکه در وصیت‌نامه امیر دریابان بایندر، بندی وجود دارد که وی در آن نوشته‌است: «هر جا این تن به خاک فتاد؛ آن را به زیرش ببرید.» یعنی هر جا که شهید شدم مرا همان‌جا خاک‌سپاری کنید؛ نیروی دریایی وقت نیز بر اساس این وصیت و عمل بدان، شهید بایندر و معاونش شهید نقدی را در همان محل شهادت بخاک سپرده‌اند و دو آرامگاه در آن مکان احداث نمودند. امیر دریابان نقدی و امیر دریابان بایندر در فاصله ۱۰ متری از یکدیگر شهید شدند که اکنون مقبره این دو شهید والامقام نیروی دریایی ارتش در خرمشهر و در تقاطع سه‌راهی دجله و فرات، کانال عضدی (شاخه‌ای از رودخانه کارون) و اروندرود واقع شده است.
غلامعلی بایندر سال‌ها قبل به واسطه‌ی حس میهن‌پرستی خود اقدامات دیگری نیز که مخالف نظر مافوق‌های خود بوده را انجام داده است. وی در سال ۱۳۱۳ ه.ش. ضمن بازدید از جزیره تنب رسماً به مقامات نیروی دریایى انگلیس، مستقر در تنب اعلام کرد که این جزیره بخشى از ایران است.
وی با این کار موجبات نگرانى و اعتراض وزارت خارجه بریتانیا را فراهم آورد و در همان سال به دستور غلامعلی بایندر فرماندهی نیروی دریایی ایران ناو پلنگی به بندر باسعیدو در جزیره قشم رفته و با پایین آوردن پرچم انگلیس، پرچم ایران را در این بندر به اهتزاز در می‌آورد. در پی این امر رضاشاه و ارکان حزب کل قشون نیز به سرزنش بایندر می‌پردازند و وی را به دلیل اقدام ابتکاری‌اش در اخراج انگلیسی‌ها تخطئه می‌کنند. اقدامات اینچنینی بایندر باعث شده بود مراتب اعتراض سفیر انگلیس به رضاشاه اعلام گردد، شاه نیز ضمن مخالف با اقدامات بایندر، دستور تعویض او که در آن زمان فرمانده نیروی دریایی وقت بودند، را صادر و چند گزینه برای جانشینی وی معرفی می‌کند. در یکی از اسناد و مکاتبات موجود بدین شکل نوشته شده است: «یاور بایندر را قابل خدمت مهمی که به ایشان ارجاع شده است نمی بینم. ارکان حرب یک نفر آدم کارکن و وظیفه شناس برای انتصاب به ریاست یا تصدی بحریه جنوب در نظر بگیرد و سرتیپ عبدالرضا خان افخمی را جایگزین وی کند، اما بعداً دستور داد «اجالتاً که یک تذکراتی به بایندر داده شده است اگر موثر واقع نشد به نسبه سرهنگ غلامعلی خان انصاری که صاحب منصب و تحصیل کرده است برای این کار مناسب‌تر است».
بدون شک غلامعلی بایندر انسانی آزاد با روحیه‌ی دینی و مهین‌پرستانه بوده که می‌توان با بررسی وصیت‌نامه‌ی جامعی که از ایشان به جای مانده، به عمق دیدگاه این شهید والا مقام دست یافت که بیش از دو دهه در اوایل قرن بیستم به دفاع از این خاک پرداخته است.
همان‌گونه که پیشتر ذکر شد مزار این شهید گران‌قدر به همراه همرزم خود شهید نقدی، در خرمشهر و نقطه‌ی صفر مرزی واقع شده است و گویی هدف از انتخاب این مکان این بوده که به آیندگان یادآور شود ایشان مردی‌ست که جانش را فدای این مرز و خاک کرده است.
با توجه زندگی‌نامه‌ی حماسی این شهید و نیز قرارگیری آن در خرمشهر، پس از برگزاری جلسه فرهنگی عمومی شهرستان خرمشهر در خرداد ماه سال جاری به ریاست امام جمعه محترم این شهر حجت الاسلام عادل‌پور و عنوان لزوم بزرگداشت مقام این شهیدان و حمایت جناب آقای دکتر حیدری معاون محترم استاندار و فرماندار ویژه شهرستان خرمشهر، برنامه‌ریزی جهت تهیه پرونده ثبت ملی با در نظر گرفتن دو مقوله ثبت ملموس و ثبت ناملموس در برنامه‌ی کاری اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان خرمشهر، قرار گرفت. در بخش ملموس مقبره شهید غلامعلی بایندر و شهیدنقدی که حدود ۸۰ سال قدمت داشته در نظر گرفته شده و حماسه‌ی شهریور ۱۳۲۰ه.ش. در خرمشهر و حضور غیر مستقیم این منطقه در جنگ جهانی دوم در بخش ناملموس میراث فرهنگی گنجانده می‌شود. پس از پایان جنگ تحمیلی محوطه‌ی این دو مزار آسیب جدی دیده بود که با مقایسه تصاویر دهه ۵۰ می‌توان فرم اولیه‌ی آن را احصا نمود. پس از پایان جنگ تحمیلی در مقطعی به‌منظور حفاظت از آن دو مقبره، تمامی سطح سنگ دو آرامگاه اندود شده که هر چند اقدامی غیر اصولی در بحث حفاظت و مرمت می‌باشد، اما تا حدودی در حفاظت از آن در آن شرایط تاثیرگذار بوده است. لذا می‌توان با بازپیرایی مقابر بر اساس تصاویر موجود، دو آرامگاه را به حالت اولیه مرمت و با تعریف مسیر دسترسی برای بازدید کنندگان آنها را در محور گردشگری فرهنگی – تاریخی شهرستان خرمشهر قرار داد.
در نهایت بر اساس دو بخش ملموس و ناملموس این اثر عنوان “حماسه سوم شهریور ۱۳۲۰ ه.ش. در خرمشهر و آرامگاه دریابان غلامعلی بایندر و امیر نقدی” برای درج در پرونده ثبتی در نظر گرفته شد.
مطالعه و تهیه‌ی این پرونده در حدود سه ماه توسط کارشناسان اداره میراث فرهنگی خرمشهر به طول انجامید که در تهیه‌ی اسناد و روایت‌های آن امیر درخوران فرمانده پادگان نیروی دریایی خرمشهر، ناخدا حمودی فرمانده بازنشسته‌ی نیرو دریایی خرمشهر، جناب آقای اکبری از سرداران دوران دفاع مقدس و راوی آثار باقی مانده از جنگ در خرمشهر و نیز مرکز فرهنگی دفاع مقدس خرمشهر همکاری داشته‌اند.
پس از تهیه این پرونده در اول شهریورماه سال جاری در اداره کل میراث فرهنگی خوزستان جلسه بررسی این پرونده با حضور مدیرکل محترم میراث، فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان و اعضای شورای ثبت استان و نیز میهمانانی از جمله ناخدا حمودی، سردار اکبری و مهندس کامران تمی معاون فرماندار خرمشهر حضور به عمل رساندند که پس از ارائه پرونده توسط اداره میراث فرهنگی خرمشهر، ناخدا حمودی فرمانده بازنشسته نیروی دریایی و جناب آقای اکبری با توجه به اشرافیتی که نسبت به تاریخ خرمشهر دارند و مطالعاتی که در رابطه با زندگی شهید بایندر داشته‌اند؛ نکته نظرات خود را در رابطه با آن عنوان نمودند.
سپس مهندس کامران تمی نمایندی معاون محترم استاندار و فرماندار ویژه‌ی خرمشهر اعلام آمادگی فرمانداری خرمشهر را در حفاظت و صیانت از اثر با توجه به ضوابط بناهای ثبت ملی، پس از ثبت پرونده تهیه شده، عنوان نمودند. در پایان این جلسه با تهیه صورت جلسه‌های مربوطه، این پرونده به تأیید کمیته‌ی ثبت اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان قرار گرفت و مقرر شد از طرف این اداره کل در اولین جلسه ثبت میراث کشور که احتمالا در اواخر ماه جاری در وزارت میراث فرهنگی کشور برگزار می گردد؛ ارائه شود.
باشد که روح این شهیدان از این اقدام شاد گردد و نسل امروز و آتی با آگاهی از رشادت‌ها و حماسه‌آفرینی‌های این شهیدان والامقام و تمامی شهدایی که جانشان را در راه حفظ این وطن فدا نمودند، به خود ببابلند و باعث غرور و افتخارشان باشد.
سجاد پاکگهر؛ مدیر اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان خرمشهر
نجلا درخشانی؛ کارشناسی ارشد مرمت و احیاء بناها و بافت‌های تاریخی
هر گونه کپی‌برداری از این مقاله، با ذکر نام منبع و مؤلف آن بلامانع است. copyright©
