نویسنده: محمد خزایی (کارشناسی ارشد باستان شناسی)
تعاملات سیاسی، فرهنگی و اقتصادی میان سیاست های عصر برنز در بین النهرین و منطقه خلیج فارس با جزئیات زیادی در طی قرن گذشته بررسی شده است . از دهه ۱۹۵۰، به ویژه، تعدد فزاینده تحقیقات باستان شناسی در کرانه های جنوبی خلیج فارس، به عنوان یک واقعیت مهم به رئوس مطالب تاریخی پراکنده افزوده شده است و به شدت درک کنونی ما را از تجارت عصر برنز در امتداد خلیج فارس گسترش داده است. در مقابل، کمبود نسبی شواهد باستان شناسی و تاریخی کرانه های شمال خلیج فارس، از مفهوم مشارکت سیاست های ایران در این شبکه مبادلاتی می کاهد. حتی گفته شده است که در عصر مفرغ مسیر تجارت زمینی ایران از راه ارتفاعات ایران، و مسیر دریایی از طریق خلیج فارس، اساساً سیستم های مبادلاتی دوجانبۀ انحصاری بودند.با این حال، یک ملاحظه ساده بر تأیید روابط گسترده میان جوامع دور مانند ایلام و بین النهرین و سند، نشان می دهد که به احتمال زیاد، خلیج فارس پیوسته بوده، نه تقسیم شده از جمعیت عصر برنز در کرانه های شمالی و جنوبی.
مسلماً، اکتشافات نسبتاً اخیر منطقه جیرفت در جنوب – شرقی ایران، شواهد تأیید کننده این مجادله را افزایش می دهد. فعالیت تجاری، در رودخانه و دریا، قسمت لاینفکی از فرهنگ و اقتصاد در حوزه خلیج فارس در هزاره سوم و دوم قبل از میلاد بوده است. از آنجایی که مسیرهای حرکت رودخانه دجله و فرات و کارون و انشعابات فرعی آن از هزاره سوم و دوم قبل از میلاد تغییر کردند و کانال های باستانی رسوب کردند، تقریباً ردیابی کل این شبکۀ آبراههای مهم، مشکل شده است.
ظاهراً دوره های پویایی دریانوردی مقارن با حاکمیت پادشاهان بزرگی بوده که می خواستند قلمروهای خود را گسترش دهند و اقلام بیگانه و ارزشمند را از خارج به دست بیاورند. در طی این دوره‌ها بود که کشتی های دریانوردی( منظور کشتی های بوده که فاصله زیادی طی کنند)، مهارت مهندسی قابل توجهی کسب کردند و ذخائر چوب مناسب باعث شده که صنعت کشتی سازی توسعه یابد.(نمونه های این نوع کشتی ها با نام کشتی های مگن در الواح به جامانده معروف است). اسناد تجاری از سلسله سوم اور، اطلاعات گسترده ای از سایزها و انواع مختلف کشتی های بین النهرین ارائه می دهند .متون اقتصادی بیشتر بر، اندازه به‌عنوان عامل تعیین‌کننده تمرکز دارد، زیرا قایق‌ها طبق ظرفیتش آن‌که بر اساس gur (هر gur برابر با ۳۰۰ لیتر است) است، تعریف می‌شوند.
بنابراین، ما درباره قایق‌هایی با ۱۰-۱۲۰ gur ، قایق‌های کوچک‌تر (۱ تا ۵ gur) و چند قایق بزرگ‌تر (۳۰۰ تا ۳۶۰ gur) می‌شنویم. قایق‌هایی با ظرفیت ۶۰ gur متداول بوده‌اند، درحالی‌که قایق‌هایی با ظرفیت ۱۰، ۲۰ و ۱۲۰ gur نسبتاً رایج بوده‌اند. در مورد اندازه قایق‌ها، gur بیشتر واحدی برای جرم است تا حجم. مشخص نیست که عدد gur به حجم کلی قایق، حجم بار، جرم جابه‌جاشده قایق یا تنها جرم بار اشاره دارد. وسمر بیان می‌کند که این عدد تنها به جرم یا حجم بار اشاره دارد. اگر چنین باشد، قایق ۶۰ gur، ظرفیت باری معادل ۱۸ مترمکعب، قایق ۱۲۰ gur، ظرفیت باری معادل ۳۶ مترمکعب و … خواهند داشت. اگر جرم مدنظر یک gur برابر با ۳۰۰ کیلوگرم (جرم ۳۰۰ لیتر آب) باشد، درنتیجه ظرفیت بار برای کشتی ۶۰ gur، ۱۸ تن خواهد بود. بنابراین یک قایق ۳۶۰ gur ظرفیت زیادی معادل ۱۰۸ تن خواهد داشت. این مسائل حل‌نشده باقی می‌ماند.
وسمر ظرفیت بار (جرم) برای شکل‌های مختلف قایق‌ها را مدل‌سازی کرد و محاسبه کرد که قایق ۶۰ gur خط آبی معادل ۱۳٫۵ متر (با استفاده از وزن ۳۰۰ کیلوگرمی gur) و احتمالاً طول کلی ۱۵ تا ۱۷ متر خواهد داشت، درحالی‌که قایق ۱۲۰ gur دارای خط آبی بیش از ۱۶ متر است. این اندازه‌ها کمی بزرگ‌تر از تخمین سالونن در متنی اقتصادی از Umma متعلق به زمان اوروک سوم (۲۰۰۰-۲۱۰۰ قبل از میلاد) است که بر اساس تعداد طبقات و شیارهای کناری قایق‌هایی با اندازه مختلف و بر طبق مقایسه با قایق‌های سنتی عراقی در اوایل قرن ۲۰ هست. سالونن محاسبه کرد که قایق‌های ۱۰، ۳۰، ۶۰ و ۱۲۰ gur به ترتیب ۶، ۸، ۱۱و ۱۴ متر اندازه‌گیری می‌شوند.
منابع:
۱- Bibby. T.C,1973. Preliminary survey in east Arabia 1968. Jutland Archaeological Society publications 12, Copenhagen.
۲- Blazquez martinez J. M 2006., “Arabia the Arabs and the Persian Gulf”. Gero ‘n ۲۴/۲: p. 7-20
۳- Borger. Rykle.1978. Assyrisch-Babylonische Zeichenliste. Verlag Butzon & Bercker Kevlare. Germany.
۴- cleuziou,tosi,s,1993,black boats of magan ,south Asian archaeology .271/1 pp.745-760
۵- Englund, Robert K 1998- ((Texts from the Late Uruk Period)). In Eds, Bauer, J& Englund, R. K,Mesopatamien. Späturuk- Zeit und frÜhdynastische Zeit. Universitätsverlag Freiburg Schweiz,pp. 215-233-
۶- Carter, R., (2012), Watercraft, in Potts, Daniel T., ed. “A companion to the archaeology of the ancient Near East”, 347-372
۱۶-potts,d.t,1995: Watercraft of the Lower Sea (Festschrift_Boehmer) .pp559-571
۷- Potts, D.: 2009 “The Archaeology and early history of the Persian Gulf”, in: The Persian Gulf in History, Lawrence J. Potter (ed), Palgrave Macmillan,. p. 27-56.
هر گونه کپی‌برداری از این مطلب، با ذکر نام منبع و مؤلف آن بلامانع است. copyright©
