سرل اورل استین (Stein) در ۱۹۳۶م. نقش برجسته ی صحنه خانوادگی ایلامی را در منطقه ی قلعه تُـل، در ۳۰ کیلومتری جنوب ایذه (مالمیر سابق) کشف کرد.
والتر هینز آخرین بار این نقش برجسته را در سال ۱۹۶۳م. در محل دیده است، اما ا.د وال در هنگام بازدید خود در سال ۱۹۷۴م. از منطقه موفق به دیدن نقش برجسته نشده است.
طبق گفته‌ی اهالی منطقه و سالخوردگان، انگلیسی‌هایی که برای ساخت پالایشگاه به آبادان آمده بودند و موزه باستانشناسی آبادان را هم با پیگیری علی هانیبال ساخته و افتتاح کرده بودند، برای اینکه اشیایی از تاریخ پرفراز و نشیب ایران در موزه برای اتباع غیر ایرانی ساکن و در رفت و امد به آبادان بنمایش بگذارند به قلعه تل رفته و با هلیکوپتر نقش برجسته‌ی مورد نظر را به موزه‌ی آبادان منتقل کرده‌اند از آن زمان این نقش برجسته‌ی ارزشمند و منحصر بفرد در موزه آبادان قرار دارد.
روی این سنگ حجیم و بزرگ دو نقش برجسته در دوضلع عمود بر هم حکاکی شده است.
نقش برجسته‌ی اول که بخش اندکی از آن بجا مانده است یک صحنه‌ی بار عام را به‌تصویر کشیده است و نقش برجسته‌ی دوم که فقط بخش کوچکی از آن از بین رفته، یک صحنه‌ی خانوادگی را نشان می‌دهد. در این صحنه شش نفر در مقابل هم ایستاده‌اند. دو نفر وسط دارای قدی بلندتر و چهار نفر کناری قدی کوتاهتر دارند. نفر سمت چپ نقش برجسته لباسی نسبتاً بلند بر تن دارد اما نفر سمت راست دارای پوششی بلندتر از او می‌باشد به گونه ای که لباس روی پاهای او را هم پوشانده است. فردی که لباسی نسبتا بلند دارد با توجه به نقش برجسته‌ی هانی و هوهین در اشکفت سلمان، یکی از پادشاهان یا شخصیت‌های مهم سرزمین عیلام است و فردی که دارای پوششی بلندتر و تا روی پاها می‌باشید احتمالاً همسر اوست. به‌نظر می‌رسد که شاه عیلامی دست راست خود را بر سینه گذاشته و دست چپش را که شیئی در آن می‌باشد به‌سمت طرف مقابل دراز کرده و در حال دادن آن شیء به طرف مقابل می‌باشد.
پشت سر هر کدام از این دونفر (شاه و همسرش) دو نفر دیگر دیده می‌شود یعنی مجموعاً چهار نفر، که باز هم دو نفر پشت سر زن ایلامی دارای پوششی نسبتاً بلند ولی دونفری که پشت سر شاه ایلامی هستند دارای لباس‌هایی کوتاه تقزیباً تا زیر زانو می باشند. بنابراین دو نفر سمت راست دخترند که پشت مادرشان ایستاده‌اند و دو نفر سمت چپ پسر که پدرشان- پادشاه ایلامی – را همراهی می‌کنند.
تفاوت این نقش برجسته با نقش برجسته‌هایی که صحنه‌های مذهبی و آیینی را به تصویر کشیده‌اند در این است که در این نقش برجسته افراد دو دسته شده و در مقابل هم ایستاده‌اند اما در صحنه‌های مذهبی افراد در مقابل رب‌النوع (خدای) خود می‌ایستند. نکته‌ی جالب در این نقش برجسته نگه داشتن دست‌ها در حالت نیایش است و می‌توان عنوان نمود که عیلامیان از این حالت برای احترام گذاشتن و یا سلام کردن هم استفاده می‌کرده‌اند.
بر اساس گفته‌ی باستانشناسان چنین نقش برجسته‌ای که تعدادی از یک خانواده‌ی سلطنتی را یک‌جا به‌تصویر بکشد تاکنون در هیچ جای منطقه‌ی آسیای نزدیک دیده نشده است.
در مجموع با در نظر گرفتن سایر نقوش برجسته ی عیلامی و در مقایسه با آن‌ها که اکثرا صحنه‌های مذهبی – آیینی و صحنه‌های بار عام سلاطین هستند، می‌توان بیان کرد که حجاری صحنه‌ی خانوادگی بر روی نقش برجسته‌ی قلعه تل یک امر استثنایی می‌باشد و چون کتیبه‌ای بر روی آن وجود ندارد دقیق نمی‌توان گفت که مربوط به کدام پادشاه عیلام است.
نقش برجسته صحنه خانوادگی ایلامی در بهمن ماه سال ۱۳۹۸ باشماره ۱۵۵۶ در فهرست آثار ملی منقول کشور بثبت رسیده است.
نجلا درخشانی (کارشناسی ارشد مرمت و احیاء بناها و بافتهای تاریخی) : تهیه کننده پرونده ثبتی این نقش برجسته ارزشمند
منابع مطالعاتی:
نقوش برجسته ایلامی، محمدرحیم صراف، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، تهران.
URBAN BUCHER, Das Reich Elam, walther hinz.
دنیای گمشده ایلام،بازسازی یک تمدن گمشده، والتر هینز ، ترجمه فیروز فیروز نیا، انتشارات علمی فرهنگی.
The lost World of Elam,Re-creationof a vanished civilization, Walther Hinz.
