ولیعصر؛ مسجدی در جوار خَیِن

مسجد ولیعصر بنایی ارزشمند، باقی مانده از دوران پهلوی بوده که زخمهای نقش بسته بر قامت آن گویای مقاومت این بنا در طول دوران دفاع مقدس میباشد. این مسجد در کنار یادمان نهر خَیِن در نزدیکی روستای خین در جاده ی شلمچه قرار دارد که در تاریخ ۸/۰۱/۰۱ با شماره ۸۱۷۰۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
پیش از جنگ تحمیلی شهرکی توریستی – گردشگری به نام ولیعصر و روستایی به نام خَیِن در کنار نهر خین وجود داشته که اکنون بجز مسجد ولیعصر که بعنوان سنگر استفاده میشده و یک قبرستان قدیمی، چیز دیگری از آنها برجای نمانده است. از مسجد ولیعصر نیز فقط یک شبستان و سردر ورودی باقیمانده است، دیوارهای صحن و سایر بخشها از بین رفته اند.
مسجد دارای یک سردر ورودی با چفد تیزه دار از نوع شبدری کُند میباشد. قوس ورودی دارای تزییناتی ترکیبی از آجر و کاشی بصورت معقلی بوده که اکنون فقط چند کاشی سبز و آبی رنگ از آنها برجای مانده است.
ورودی شبستان نیز دارای چَفدی تیزهدار از نوع پنج اوهفت تُند میباشد. آسمانه (پوشش) شبستان مسجد را گنبدی نار با قوسی تیزه دار به صورت یک پوسته بر زمینه ی دایره تشکیل میدهد که به روش گردچین اجرا شده است. در این روش رگهای آجر متمایل به مرکز گنبد هستند و بصورت شعاعی چیده می شوند. چفد
تشکیل دهنده ی گنبد شبستان از نوع شبدری تُند است. این چفد باربر بوده و از لحاظ نیارش (ایستایی) برای پوشش خارجی گنبد (خود) پوشش منطقی و مناسبی بشمار میرود.
بدنه ی خارجی شبستان دارای تعدادی ستون بصورت پیل پا بوده که علاوه بر آذین بنا نقش پشتبند و مکان تعبیه ی ناودانها را برای شبستان بازی میکنند که در ایستایی آن نیز تاثیر دارند.
دورتادور دیوارهای داخلی شبستان تاقنماهایی با چفد مازه دار کنُد ساخته شده اند که در آنها بازشوهایی به ابعاد متفاوت جهت کوران هوا متناسب با اقلیم منطقه تعبیه شده است.
فضای داخلی شبستان شامل تزیینات گچبری برجسته و برهشته بوده که به صورت یک رینگ در قسمت پاتاق گنبد سرتاسر دیوارها را پوشانده اند که اکنون بخش اندکی از آنها باقی مانده است.
محراب مسجد نیز شامل گچبریهای برجسته متشکل از اشکال اسلیمی، هندسی و آیات قرآن میباشد که به صورت زیبایی باهم ترکیب شده اند.
شبستان مسجد دارای سه ورودی است که یکی از آنها مقابل محراب و در آکس ورودی اصلی مسجد قرار گرفته و دوتای دیگر در دوضلع کناری محراب جای دارند.
نجلا درخشانی؛ کتاب “آثار ملی آبادان و خرمشهر (منطقه ی آزاد اروند)

برگردان به انگلیسی نجلا درخشانی

Valiasr Mosque 
ValiAsr mosque is a valuable monument built in Pahlavi era. This mosque is located next to the Nahr-e-khayen Memorial near the village of khayen on Shalamche road. The wounds on its body tells stories of its resistance and resilience during the Iran-Iraq war. Only one nave and the entrance have remained of this building. The courtyard walls and other sections have been destroyed.
The entrance arch is a acuminate Arch decorated with a combination of bricks and tiles. Only a few green and blue tiles are left at this time. The nave entrance also has a “panj-o-haft” Arch. There is a dome over the nave with a circular perimeter and a “Shabdari-Tond” arch. The bricks are arranged towards the center of the dome as the radii of the circle. This arch can tolerate heavy weight and makes the dome strong and resistant. The outer shell of the nave has a number of columns, which in addition to being decorative, provided a place for gutters of the building.
There are Round arches on the walls inside the nave. On those walls there are windows with different dimensions for air conditioning. The interiors have been decorated with stucco all around the ring of the dome. However, there is only small amount of the original stucco remains today. The altar of the mosque also includes stucco molding consisting of Arabic, geometric and Quran verses that are beautifully combined. The mosque has three entrances, one is at the altar, which is at the main entrance, and two others on the other sides of the altar.
The historic and valuable monument of Valiasr Mosque (Filieh Mosque) of 

Khorramshahr was registered on 1390/10/8  (29/12/2011) with the number of 30768 in the National Monuments List.

by: Najla Derakhshani
Book: national Monuments of Abadan and Khorramshahr (Arvand free zone)