رودخانه ها از بهترين مناظر ژئومورفيكي زمين هستند كه در آن پيوند بين سيستم نيروها و اشكال ناهمواري به روشني قابل درك است.
رودخانه ي کارون که در گذشته به رود تستر (شوشتر) معروف بوده با تشکيل دادن بيش از ۱۵% جريانهاي سطحي کشور، پرآب ترين و طولانيترين رودخانه ي ايران و تنها رود قابل کشتيراني محسوب مي شود.
کارون تنها رودخانه ايراني است که به آب هاي بين المللي و اقيانوس هاي جهان ارتباط دارد يعني از يک طرف در خرمشهر از طرق مصب خود به اروندرود که رودخانه هاي دجله و فرات از کشور عراق نيز به آن مي ريزند، وصل مي شود و از طرف ديگر خود يعني رودخانه بهمنشير به خليج فارس مربوط و از آن طريق به اقيانوس هند مرتبط مي شود. به اين ترتيب ايران مي تواند از طريق اروندرود و کارون کالاهاي تجارتي را از طريق کشتي و به وسيله حمل ونقل دريايي که ارزان ترين وسيله حمل ونقل کالاست، صادر و يا وارد نمايد.
رسوبات اين رودخانه جلگه ٔ خوزستان را تشکيل داده و همين رسوبات است که کم کم موجب وسعت اين جلگه گشته است. سرچشمه اش از کوههاي بختياري است و در تمام امتداد خاک خوزستان با پيچ و خم بسيار عبور مي نمايد، از جنوب شهرستان شوشتر وارد اين شهرستان ميشود. اين رودخانه در شمال شوشتر به دو قسمت شده که يک شعبه ی آن از خاور شوشتر گذشته و به «گرگر» يا «کارون » معروف و ديگري از باختر شوشتر گذشته و «شطيط» ناميده مي شود. رود شطيط در ۲ هزار گزی باختر بند قير، برود «دز» پيوسته و در جنوب بند قير بشعبه ی اولي «کارون » ملحق و بطرف جنوب سرازير و پس از عبور از شهرستان اهواز در شرق شهرستان خرمشهر دو شاخه شده و به اروندرود و خليج فارس مي ريزد.
مصب (دهانه) اين رودخانه يا دلتاي کارون علاوه بر شعب اصلي آن که به اروندرود مي ريزد شامل سه شعبه است:
۱- کهنه رود؛ اين شعبه ظاهراً قديمترين شعبه و مجراي کارون است و از اين جهت آن را شط قديمي نيز ناميده اند.
۲- رود کور؛ چون قسمتي از آن را گل و لاي فراگرفته به اين اسم موسوم شده.
۳- بهم شير (بهمنشير، بهمن اردشیر)؛ پرآب ترين دهانه هاي کارون محسوب مي شود.
اين رودخانه مانند گاماسب بوسيله ي ضمائمي پر آب ميگردد که معروفترين آنها «آب ديز» يا «آب دز» است که خود مرکب از دو شعبه ی شمالي و جنوبي بوده و چون بوسيله ي سد قديمي که گويا با سنگ و قير محل اتصال اين دو شعبه را با کارون ساخته اند از خيلي قديم بندقير ناميده شده است. اين رودخانه از دو نظر قابل توجه مي باشد و همين باعث شده که يکي از مهمترين رودخانه هاي ايران محسوب گردد: يکي از حيث آبياري و ديگري بدليل کشتيراني.
همانطورکه گفته شد؛ رود کارون در شرق خرمشهر و از انتهاي روستاي منيخ، به دو شاخه تقسيم ميشود. يکي از اين دو شاخه بهمنشير نام دارد که به موازات اروندرود به سمت جنوب آبادان جريان مي‌يابد و از طريق خورموسي به خليج فارس مي‌ريزد. شاخه‌ي دوم کانال دستکند عضدي مي‌باشد که در قرن چهارم هجري در عهد عضدالدوله ديلمي در حد فاصل سال ۳۳۸ – ۳۷۲ هجري قمري (۹۴۹ الي ۹۸۲ ميلادي)، جهت ارتباط رودخانه‌ي کارون به اروندرود و کوتاه نمودن مسير حرکت کشتي‌ها از اهواز به بصره احداث گرديده است. با حفر اين کانال علاوه بر افزايش تبادلات شهرهاي پيرامون اين دو رودخانه، کشتي‌هايي که قصد رفتن از شمال خوزستان به بصره و بالعکس را داشتند، مجبور نبودند پيرامون شبه جزيره‌ي آبادان دور بزنند.
حفاري اين نهر که ۴۶۰۰ متر طول و ۲۰۰ متر عرض دارد، براساس منابع موجود، در دوران حکومت ۳۴ ساله‌ي عضدالدوله ديلمي انجام شده و شهر خرمشهر را به دو قسمت شمالي و جنوبي تقسيم کرده است.
احداث کانال عضدي علاوه بر ايجاد شرايط مناسب براي کشتيراني و سکونت، به‌دليل اتصال دو رود مهم کارون و اروندرود، وضعيت سياسي جديدي را در منطقه به‌وجود آورده و باعث شده که اين منطقه به يک موقعيت استراتژيک تبديل شود.
رود کارون يکصد و هفدهمين اثر طبيعي است که توسط سازمان ميراث فرهنگي در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست ميراث طبيعي ايران قرار گرفت، همچنین کانال ارزشمند و تاریخی عضدی نیز در دست ثبت در فهرست آثار ملی می باشد.
نجلا درخشانی؛ کارشناسی ارشد مرمت و احیا بناها و بافتهای تاریخی
منبع: آثار ملی آبادان و خرمشهر(منطقه آزاد اروند)
Historical Azodi Creek,(Branch of the Karoun River) An Important Part of Natural Tourism Attractions in Khorramshahr:
Karoun River in the east of Khorramshahr city is divided into two branches. One of these two branches is called Bahmaneshir, which flows parallel to Arvandroud south of Abadan and flows through the KhorMusa into the Persian Gulf. The second branch of the canal is a canal that was built in the 4th century AH during the period of the year of 338-372 AH,(949 to 982 AD), in order to link the Karoun river to Arvandroud and shorten the route of the ships from Ahvaz to Basra city.
In addition to increasing exchanges between these two cities, constructing Azodi canal changed the rout for the ships traveling from North of Khouzestan to Basra city and vice versa the way that they did not have to travel around the Abadan peninsula.
The excavation of this Creek, which is 4600 meters long and 200 meters wide, is based on existing resources, during the 34 year rule of Azodod Dawlah Deilami, and divided the city of Khorramshahr into Two parts north and south.
Duo to connecting the two important rivers of Arvandroud and Karoun not only Azodi canal has provided better sailing and residence situations, but also it has changed the region to a strategic region by changing the political conditions.
By Najla Derakhshani؛ Master restoration & Regeneration Historical buildings and Urban fabric
