نویسندگان: مهندس علیرضا خدام آستانه حسین؛ کارشناس و پژوهشگر حمل ونقل دریایی و دکتر مهدی استادی جعفری؛ کارشناس و پژوهشگر توسعه پایدار، لجستیک و حمل و نقل
توسعه دریامحور که امروزه به زیاد از آن یاد می شود، توسعه با محوریت دریاست و موضوعی بسیار کلی است و هر کس بنا به درک خود از موضوع، ابعاد و یا برداشتی از آن را بیان می نماید. در این میان، توجه قابل توجه بخش های مختلف حاکمیتی و برنامه ریزی کشور به سواحل مکران طی چند سال گذشته، بیانگر اهمیت استراتژیک و ژئو اکونومیک این منطقه از کشور بوده و ضروری است تا با دقت بیشتری نسبت به توسعه در این سواحل ارزشمند اقدام گردد. در این نوشتار، برآنیم تا الزامات اساسی توسعه دریامحور را در سواحل مکران بعنوان یک ذخیره بیبدیل در کشور و پتانسیل قوی و محرک موثر و کنشگر در اقتصاد کشور را بیان نماییم.
- توجه به موضوعات و محورهای کلیدی توسعه دریامحور: از قبیل آینده نگری، رقابت جهانی، توجه به تحولات جهانی در حوزه صنایع و حمل ونقل دریایی، لجستیک و زنجیره تامین، توسعه یکپارچه زیرساختهای ریلی، جادهای و هوایی، ارتقای نسل بنادر.
- توجه به توان اکولوژیک در برنامه ریزی های توسعه: با توجه به اصول آمایش سرزمین، توصیه اکید می شود که بارگذاری انواع فعالیت های انسانی بر اساس توان اکولوژیک انجام پذیرد تا اصول توسعه پایدار و درخور بیشتر و بهتر رعایت شود. در برنامه توسعه سواحل مکران که برنامه های دستگاه های اجرایی و وزارتخانه ها در کنار هم آورده شده است، بر اساس توان اکولوژیک نیست و این موضوع می تواند سبب افزایش هزینه های اجرای آن برنامه ها شود.
- توجه به اقلیم مناطق و نواحی ساحلی: یکی از پرسش هایی که وجود دارد این است که تشویق به ایجاد سکونتگاه های جدید در سواحل مکران (بویژه حد فاصل جاسک تا چابهار) براساس چه اصولی صورت می گیرد؟ تاریخ این خطه نشان می دهد که بدلیل ویژگی های طبیعی و اقلیم خشن در خشکی و دریا، جمعیت زیادی جذب این نواحی نشده اند . وقوع پدیده مونسون در این مناطق و طوفان های حارهای، شرایط خاصی را به منطقه تحمیل کرده است که برای برنامه ریزی ایجاد سکونتگاه جدید باید به آن توجه کرد. ضمن این که یکی از مسایل مهم دراین منطقه کمبود شدید آب است. یقیناً اگر شرایط زندگی و زیست در این مناطق مهیا بود، حتماً مانند خلیج فارس شاهد تشکیل شهرهای ساحلی بیشتری بودیم.
- توجه به ظرفیت های حمل ونقل دریایی: در برنامه توسعه سواحل مکران، تمرکز پهنه مناسب برای فعالیت صنعتی در دو نقطه چابهار و جاسک با فرض وجود ظرفیت های بندری در این دو نقطه صورت گرفته است. باید توجه نمود که ظرفیت بندر چابهار در فاز نهایی توسعه به حدود ۳۲ میلیون تن رسیده و بندر چند منظور فعلی جاسک نیز برای شناورهای زیر ۵۰۰۰ تن مناسب است . لذا چنانچه هدفگذاری صنعتی در سواحل مکران مد نظر است، به ظرفیتهای مورد نیاز جدید بندری برای صادرات محصول یا واردات مواد اولیه باید توجه نمود. بنابراین شاید مناسب باشد که پهنه بندی استقرار صنایع با توجه به نواحی دارای پتانسیل ساخت بنادر جدید بازبینی شود.
- توجه به اصول مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی (ICZM): با توجه دستاوردهای برنامه های مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی کشور که برای اکثر سواحل ایران و از جمله سواحل مکران تهیه شده (یا در دست تهیه می باشد) ، توصیه اکید می گردد که هر گونه برنامه توسعه این مناطق با رعایت اصول مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی انجام شود. رعایت این اصول سبب استفاده متعادل و متوازن از منابع تجدید پذیر و تجدید ناپذیر ساحلی می گردد . به نحوی که منافع همه ذینفعان در بهره برداری خردمندانه از دریا و ساحل دیده می شود. طبیعی است که آیندگان نیز یکی از ذینفعان این مناطق هستند و از اکنون باید به فکر آنها بود.
- توجه به نوآوری در حوزه دریایی: امروزه توجه به نوآوری در حوزههای مختلف و تشویق و حمایت از استارت آپ ها، یکی از روشهای رونق اقتصادی توسط بخش های خصوصی است که برای حوزه فعالیت های متنوع دریایی نیز مصداق دارد.
- استفاده از تجربیات جهانی: دو سوم جمعیت کشورهای دنیا در فاصله کمتر از ۶۰ کیلومتری دریاها و آبهای آزاد شکل گرفته اند. اصولا تمدن ها و شهرنشنی ها از این خصیصه برخوردار بوده اند. حدود ۸۰ کلانشهر و یا شهر بزرگ که اتفاقا قطب اقتصاد و تجارت نیز هستند، در کنار دریاها و آب های آزاد شکل گرفته اند. از طرفی ما با تحولات جدی در حوزه صنایع کشتیرانی، سوخت کشتیها و صنایع مرتبط با دریا مواجه هستیم.
- توجه به منابع انسانی و پشتوانه های تخصصی: با عنایت به چندبعدی بودن موضوع و دخیل بودن مناسبات متعدد در مسئله، در این خصوص توجه به ظرفیت بالای دانشگاه ها و ارتباط آن ها با صنعت و توجه جدی به جامعه علمی و فرهیخته مشاورین بسیار حایز اهمیت است.
- مشارکت دادن به جامعه محلی در تصمیم گیری ها: متأسفانه مشاهده می شود که در تهیه برنامه های توسعه سرزمینی، توجه لازم به جوامع محلی نمی شود و راه حل هایی کلیشه ای و نچسب برای توسعه آن مناطق تجویز می گردد. ابتدا باید پرسید که آیا همه جوامع را با یک مدل توسعه می توان اتقاء داد؟ و نیز پرسید که آیا جوامع محلی که ریشه های صدها ساله دارند، حق مشارکت در تعیین سرنوشت خود را دارند یا نه؟ امروزه ثابت شده است که اجرای راه کارهای تحول و توسعه، چنانچه با مشارکت جوامع محلی باشد، از نتایج بهتری برخوردار خواهد بود.
- توجه به تسهیل امور سرمایه گذاری داخلی و خارجی: رفع موانع و محدودیت های دست و پاگیر و اعطای وام های کم بهره
- توجه به حوزه پرظرفیت گردشگری دریایی: استفاده از قابلیت های محیطی جهت جذب گردشگر داخلی و خارجی
- توجه به بنادر کوچک: با عنایت به گره خوردن زندگی ساکنان شهرهای ساحلی به دریا و نقش مهم آنها در توسعه پایدار