موزه‌های مجازی، نوع جدیدی از موزه‌ها که با استفاده از تکنولوژی و رسانه‌های نو به مخاطبان اطلاعات و خدمات موزه‌‌محور ارائه می‌کنند. این موزه‌ها به واسطه رسانه‌های جدید، قابلیت‌های فراوانی دارند و امکان دسترسی آسان مخاطبان به مجموعه‌های موزه در فضا‌های مجازی را فراهم می‌آورند. با توسعه دنیای دیجیتال، مفهوم 《موزه الکترونیکی》 به اشتباه با عنوان موزه مجازی رواج پیدا کرده که به تدریج مورد پذیرش عموم قرار گرفته است؛ در نتیجه اصطلاح موزه مجازی این گونه تعریف شده است: 《مجموعه‌ای از آثار دیجیتال دارای ارتباط منطقی و تطبیق یافته با ابزارهای گوناگون که از طریق اتصال و ماهیت دسترس‌پذیری چندگانه با شیوه‌های سنتی ارتباط و تعامل با بازدیدکنندگان برتری یافته است؛ که هیچ مکان یا فضایی واقعی ندارد، همچنین آثار و اطلاعات مربوط به عنوان‌ها می‌تواند در سراسر جهان منتشر شود.” در این مفهوم، موزه مجازی می‌تواند به صورت تمام موزه‌های موجود، و یا تمام راه‌حل‌های علمی ممکن برای مسائلی که توسط موزه‌های سنتی پاسخ داده شده است، دیده شود.
در سال ۱۹۶۶ میلادی، موزه مجازی به این صورت تعریف شده است: “مجموعه ای از تصاویر دیجیتالی و فایل های صوتی با پوشه های متنی و دیگر اطلاعات تاریخی-فرهنگی و علمی جذاب، که به وسیله پردازشگر الکترونیکی به نمایش گذاشته می‌شوند. موزه مجازی فاقد اشیای حقیقی بوده و از این جهت تفاوت اساسی با موزه‌های حقیقی و سنتی دارد.
در اوایل قرن بیستم میلادی، هدف این‌گونه موزه‌ها برای فعال کردن بیننده اثر و تغییر بیننده از عنصری منفعل به عنصری موثر در فرایند نمایش بود.
موزه مجازی مکانی چند بُعدی است که به صورت صوتی، تصویری و متنی بر فضای شبکه اینترنت خدمات خود را ارائه می‌کند. اطلاعات و آموزش در زمینه‌های گسترده فرهنگی، علمی، تاریخی و در راستای فعالیت‌ها و اهداف موزه‌های واقعی پرداخته می‌شود.
انواع و بخش‌های موزه‌های مجازی عبارتند از:
۱- موزه مجازی بر روی لوح فشرده: در این نوع موزه، تنها اطلاعات، عکس‌ها یا فیلم‌هایی از پیشینه موزه آثار هنری متعلق به آن را میتوان نمایش داد.
۲- موزه مجازی مبتنی بر اینترنت: در این نوع موزه علاوه بر اطلاعات قابل نمایش در الواح فشرده، میتوان برای کاربر امکان خرید لحظه‌ای، برنامه‌های آموزش تاریخ، هنر، علوم و همچنین امکان استفاده از تورهای مجازی را فراهم آورد. در موزه مجازی مبتنی بر اینترنت، تمام اطلاعات از جمله داده‌های متنی، صوتی و تصویری بر روی کارگزار موزه قرار گرفته و از این طریق بر روی اینترنت عرضه می‌گردد.
کاربران با مراجعه به وبگاهِ موزه، می‌توانند شالوده مدل موزه را بارگذاری کرده و رابط کاربری موزه مجازی را اجرا نمایند؛ در نتیجه این قابلیت، کاربران می‌توانند در قسمت‌های مختلف موزه گردش کرده، به طبقات مختلف رفته و بر روی آثار مورد نظر کلیک کنند تا اطلاعات مربوط به آن اثر از نوع‌های مختلف صوتی، تصویری و متنی در اختیارشان قرار گیرد.
- فناوری‌های مرتبط با موزه‌های مجازی
بسیاری از فناوری‌ها به کمک متخصصان آمده‌اند تا محیطی ساده‌تر برای کاربران موزه‌های مجازی ایجاد کنند و بسیاری از آنها در همین روند به رشد بالاتر رسیده‌اند. در زیر به بعضی از این فناوری‌ها بصورت مختصر اشاره می‌شود: - گروه: ابزاری است که چند کاربر می‌توانند به طور مشارکتی از آن استفاده کنند. کاربران موزه‌های مجازی با استفاده از گروه و به لطف ابزارهای فناوری ابر رسانه‌ها می‌توانند به صورت جمعی از موزه دیدن کنند. سامانه مسیریاب در گروه‌ها بر مبنای اکثریت آراء به قسمت‌های مختلف موضوع رفته و بر روی اجسام درخواستی توقف می‌کند.
- کنترل هوشمند دوربین: از اساسی‌ترینِ کارها در مدیریت موزه‌های مجازی، کنترل دوربین‌های محیطی به گونه‌ای هوشمندانه است؛ بدین مفهوم که پس از مشخص شدن مسیر توسط کاربر، کنترل کننده دوربین‌ها بایستی با توجه به مبدا، مقصد، مسیر بین آنها و زمان موجود ترتیب گرفتن اطلاعات از دوربین‌های مختلف محیط را مشخص و زمان کار هر دوربینی را نیز تعیین کند، تا با جابه‌جایی بین دوربین‌ها، احساس پیوستگی بین فیلم‌های پخش شده از بین نرود.
- ابر رسانه: مفهوم ابر رسانه از ترکیب مفاهیم ابرمتن و سیستم‌های چندرسانه‌ای به دست آمده است. در موزه‌های مجازی، ابر رسانه‌ها امکان دسترسی به پیوند به روش‌ها و رسانه‌های مختلف مانند متن، صوت، عکس و فیلم را به صورت بازگشتی و تو‌درتو فراهم می‌آورند. از این طریق گردش در موزه‌ها به نحوی آسان‌تر انجام شده و مسیر دید آزاد نیز با توجه به خواسته‌ها و علایق شخصی بیننده تعیین می‌گردد.
- ابر رسانه پویا و تطبیقی: ابر رسانه‌ای که قابلیت تطبیق خود با علایق و شرایط کاربر را داراست. در موزه‌های مجازی میتوان با استفاده از ابر رسانه‌های پویا، صفحه درخواست شده را مطابق با شرایط بیننده نمایش داد. بدین مفهوم که سن، تخصص، مذهب و ملیت، تعیین کننده نوع متن، عکس، فیلم و حتی پیوندهای پیشنهادی صفحات موزه باشند. یکی از انواع ابر رسانه‌های پویا، نوع با امکان برچسب‌گذاری هوشمند است که سامانه موزه با به کارگیری اطلاعات جمع‌آوری شده از مراحل قبلی بازدید فرد و الگوریتم‌های هوش مصنوعی پردازش شده در حین فعالیت بیننده، تشخیص می‌دهند که نمایش چه توضیحات و عکس‌هایی در مرحله بعدی می‌توانند مفید تر باشند.
- تصویر ۳۶۰ درجه: در حالت عادی برای نمایش یک صحنه از عکسهای معمولی استفاده می‌شود، اما اگر بخواهیم تصویری با تجربه واقعی‌تر به کاربر عرضه کنیم، باید تعدادی از این عکس‌ها، که بر روی هم رفتگی دارند، را به هم متصل کنیم تا تصویر وسیع‌تر و کامل‌تر از صحنه را در اختیار کاربر قرار دهیم.
بخش های مختلف این موزه های مجازی:
موزه های مجازی از سه بخش
الف) بروشور
ب) محتوا
ج) آموزش تشکیل می شود
الف. بروشور یعنی 《جزوه یا رساله کوچک》 که حاوی اطلاعات کلی و اصلی درباره بخش های مختلف موزه می باشد، هدف از آن دعوت کاربران جهت بازدید از موزه مجازی است.
ب. محتوای موزه: بخشی که تمام مجموعه های موزه را به صورت تصویری نمایش می دهد و بازدیدکنندگان مجازی را به کنکاش در آنها به صورت آزاد و همیشگی دعوت می کند.
ج. آموزش: این بخش نقاط مختلف را در زمینه کسب اطلاعات و دانش برای سنین مختلف از بازدیدکنندگان خود پیشنهاد می کند. اطلاعات به جای شیوه شی گرا به روش متن گرا عرضه می شود.
ویژگی های موزه مجازی:
۱. موزه مجازی به دانشمندان و محققان امکان می دهد خودشان را در شرایط و فضای یکسانی با واقعیت احساس کنند و فکر کنند واقعاً در آنجا قرار دارند.
۲. این تکنولوژی امکان حفظ آثار را نیز به ما می‌دهد ما می توانیم بدون آسیب رساندن به آثار تاریخی به بازسازی آنها بپردازیم و با فرهنگ و تمدن بشری آشنا شویم.
۳. رفع محدودیت های مکانی و زمانی؛ کسانی که عملاً امکان رفتن به محل را ندارند یا نمی‌توانند به گذشته برگردند، فرصت می‌یابد شرایط را آنچنان که هست درک کنند
۴.کاهش هزینه اقتصادی به میزان خیلی زیاد.
۵.تمرکز فعالیت‌های ساختمانی مجازی حول زیبایی منحصر به فرد آثار آن می باشد.
۶.سرمایه گذاری های آن بهینه بوده و هزینه‌های سربار در آن حذف می‌شود.
۷. پیاده سازی در حوزه ساختمان مجازی موزه باعث کاهش هزینه تردد و مسافرت های با هزینه های زیاد در سطح بین الملل می شود.
۸.صرفه جویی در مصرف سوخت و هزینه های بالای جابجایی با وسیله نقلیه.
۹.ایجاد فضای آموزشی و اشتراک گذاری منابع و و رسانه های گوناگون جهت فراگیری و شناخت بهتر آثار فرهنگی، علمی و هنری
۱۰ معرفی و شبیه سازی آثار علمی، فرهنگی و نمایش چگونگی کاربری آنها در گذشته
۱۱.به حداقل رساندن آمار بلایایی فیزیکی در موزه از قبیله آتش سوزی، انفجار و زلزله یا سایر حوادث مخرب
۱۲. پایدار و دائمی منابع فرهنگی به صورتی که نمونه های اصلی آثار و اشیاء با ارزش و اطلاعات موجود در زمین فرهنگی به صورتی که نمونه های اصلی آثار و اشیا با ارزش و اطلاعات موجود در زمینه این آزاد به وسیله ذخیره سازی اطلاعات آنها به صورت تصویر، فیلم، متن برروی لوح های فشرده دچار آسیب و فرسودگی و خطراتی مانند آتش سوزی سرقت و … نخواهد داشت.
منابع:
کتاب موزه داری (نوشین دخت نفیسی)
کتاب مطالعات موزه (ابوالفضل صادقپور و دیگران)
مقاله مبانی واصول موزه داری استیوان شارژ
مقاله المتحف فی عالم الافتراضی محمد البحرانی
مقاله اصول المتاحف الکترونیه اسماعیل عبدالرزاق حماده
